GRAAD 12 JUNIE 2016 LEWENSWETENSKAPPE

NASIONALESENIOR SERTIFIKAATGRAAD 12JUNIE 2016LEWENSWETENSKAPPEMEMORANDUMPUNTE:150Hierdie memorandum bestaan uit 11 bladsye.

2LEWENSWETENSKAPPE(EC/JUNIE 2016)BEGINSELS MET BETREKKING TOT NASIEN VANLEWENSWETENSKAPPE1.Indien meer inligting as die puntetoekenning gegee wordHou op nasien wanneer die maksimum punte behaal is en trek 'nkronkellyn en dui 'maks' punte in die regterkantse kantlyn aan.2.Indien, byvoorbeeld, drie redes vereis en vyf word gegeeSien net die eerste drie na ongeag of almal of sommige korrek/niekorrek is nie.3.Indien die hele proses beskryf word terwyl slegs 'n deel vereiswordLees alles en krediteer die relevante dele.4.Indien vergelykings vereis word, maar beskrywings gegee wordAanvaar indien die verskille/ooreenkomste duidelik is.5.Indien tabulering vereis word en paragrawe gegee wordKandidate sal punte verbeur indien nie getabuleer nie.6.Indien geannoteerde diagramme gegee word as beskrywings vereiswordKandidate sal punte verbeur.7.Indien vloeidiagramme i.p.v. beskrywings aangebied wordKandidate sal punte verbeur.8.Indien die volgorde vaag is en skakels nie sin maak nieKrediteer waar volgorde en skakelings korrek is. Waar volgorde enskakels nie korrek is nie, moenie krediteer nie. As die volgorde en skakelweer korrek is, gaan voort om te krediteer.9.Nie-erkende afkortingsAanvaar indien dit aan begin van antwoord omskryf is. Indien dit nieomskryf is nie, moenie die nie-erkende afkorting krediteer nie, maarkrediteer die res van die antwoord indien dit korrek is.10.Verkeerd genommerIndien die antwoorde by die regte volgorde van die vrae pas, is ditaanvaarbaar.11.Indien die taal wat gebruik word, die bedoelde betekenis verander

(EC/JUNIE 2016)12.LEWENSWETENSKAPPEMoenie aanvaar nie.SpelfouteAanvaar as dit herkenbaar is, met die voorbehoud dat dit nie iets anders inLewenswetenskappe beteken nie of as dit nie buite konteks is nie.13.Indien gewone name gegee word in terminologieAanvaar, indien dit by die provinsiale memobespreking aanvaar is.14.Indien slegs letter vereis word en slegs die naam gegee word (enandersom)Geen krediet nie.15.As eenhede nie in mate aangedui word nieKandidate sal punte verbeur. Memorandum sal afsonderlike punte vireenhede aandui.16.Wees sensitief vir die betekenis van 'n antwoord, wat soms opverskillende maniere aangebied kan word17.OpskrifAlle illustrasies (diagramme, tekeninge, grafieke, tabelle, ens.) moet 'nopskrif hê.18.Vermenging van amptelike tale (terme/konsepte)'n Enkele woord of twee in enige ander amptelike taal anders as die leerderse assesseringstaal waarin die meeste van sy/haar antwoorde aangebiedword, moet gekrediteer word, indien dit korrek is. 'n Nasiener wat in dierelevante amptelike taal vaardig is, behoort geraadpleeg te word. Dit geld viralle amptelike tale.19.Geen veranderinge aan die memorandum nieMemorandums mag nie verander word nie. In uitsonderlike gevalle sal dieprovinsiale interne moderator met die nasionale interne moderatorberaadslaag (en die Umalusi-moderator, indien nodig).3

4LEWENSWETENSKAPPE(EC/JUNIE 2016)AFDELING AVRAAG 11.1 1.1.11.1.21.1.31.1.41.1.51.1.61.1.71.1.81.1.9A D C B C C D B B (9 x 2)(18)1.2 1.2.11.2.21.2.31.2.41.2.51.2.61.2.7Katarakt Kristas Allele Stamselle OuksienePituïtêre klier / Hipofise Leydig selle / Interstisiële selle(7 x 1)(7)1.3 1.3.11.3.21.3.31.3.41.3.51.3.6Slegs A Slegs A Geen Slegs A Slegs B Slegs A (6 x 2)(12)1.4 1.4.1(a)(b)(c)(d)Grys hare met rooi oë Wit hare met swart oë Wit hare met rooi oë Grys hare met swart oë (4)(a)(b)(c)(d)8 8 0 0 (4)(a)(b)(c)(d)(e)Toeneem Pituïtêre klier/ Hipofise Antidiuretiese hormoon (ADH) Die versamelbuis Meer (5)1.4.21.5 1.5.1TOTAAL AFDELING A:50

LEWENSWETENSKAPPE(EC/JUNIE 2016)5AFDELING BVRAAG 22.1Figuur 1 ‒ DNA replisering Figuur 2 ‒ Transkripsie (2)2.1.2DNA replisering (1)2.1.3 2.1.1(2)2.1.4Mutasie (1)2.1.5 Langdurige blootstelling aan X-strale /Kosmiese strale /UVstrale Inname van karsinogeniese voedsel Blootstelling aan radio-aktiewe materiale (Enige 2 x 1)(2)2.1.6123456‒‒‒‒‒‒GTS GTG SAS SAG SAS GUG (6) Aangesien slegs ʼn klein deel van die DNS geanaliseer word,mag ʼn DNS-profiel nie uniek wees vir ʼn individu nie DNS-profilering wat in private laboratoriums uitgevoer word magdalk nie uniforme toetsstandaarde en kwaliteitbeheer volg nie. Aangesien mense die toetse moet interpreteer, kan menslikefoute lei tot verkeerde resultate.(Enige 2 x 1)(2)Menslike hare, naels, bloed, semen, vel of mensvleis (Enige 2 x 1)(2)2.2.1Kloning(1)2.2.2 Verwyder ʼn ovum van skaap B Verwyder die haploïede selkern van hierdie ovum in dielaboratorium deur mikro-chirurgie te gebruik Verwyder ʼn aktief-verdelende somatiese sel van skaap A vandieselfde spesie Verwyder die diploïede selkern van die somatiese sel deurmikro-chirurgie te gebruik Die diploïede selkern van skaap A word in die ovum van skaapB geplaas Die ovum tree nou op soos ʼn bevrugte eiersel Die gemanipuleerde of “bevrugte eiersel” word dan in die uterusvan skaap C geplaas vir verdere ontwikkeling ʼn Nuwe individu word gebore (x) en staan bekend as ʼn kloonvan skaap A (Enige 5 x 1)(5)2.1.72.1.82.2Die genetiese materiaal in die moedersel Sal nie eweredig verdeel word tussen die twee dogterselle nieDit sal lei tot die vorming van abnormale selle Wat fisiologiese afwykings soos kanker kan veroorsaak(Enige 2 x 1)

6LEWENSWETENSKAPPE2.2.3Skaap A 2.2.4 2.3(EC/JUNIE 2016)Hierdie tegniek behels nie die natuurlike versmelting van manlikeen vroulike gamete nie Dus is daar geen variasie in die nakomelinge nie Die nakomeling X ontvang sy genetiese materiaal slegs vanskaap A Daarom sal die nuwe nakomeling fenotipies en genotipiesidenties wees aan skaap A (Enige 2 x 1)(1)(2)2.3.1Bloed alkoholkonsentrasie / alkoholvlak(1)2.3.2Reaksietyd van ʼn persoon gemeet wanneer die bloed geen alkoholbevat nie. (1)2.3.3(a) (b)2.3.42.3.5Gebruik dieselfde tipe/dieselfde sterkte/handelsnaam(soort) alkohol Moes dieselfde soort voedsel voor die toets geëet het Moes dieselfde hoeveelheid voedsel/ geen voedsel geëethet voor die toets Dieselfde ouderdomsgroep Mense met dieselfde liggaamsmassa/ grootte Dieselfde geslag (Enige ander relevante antwoord)(Enige 2 x 1) Herhaal die eksperiment ʼn paar keer en bepaal diegemiddeld Gebruik ʼn groter toetsmonster A – Serebrum B – Serebellum Alkoholinname vertraag jou reflekse en jou vermoë om besluitete neem Hoe meer jy drink, hoe hoër styg die alkoholvlakke in jou bloed enhoe erger word die effek van die alkohol, daarom: Vind die oordrag van impulse van die oog na die serebrumstadiger plaas dus word die vermoë om fyn besonderhedete sien, belemmer Word die impulse stadiger oorgedra van die visuele sentrumna die besluitnemingssentrum van die serebrum wat lei totʼn vertraging in die besluitnemingsproses Die oordrag van impulse van die besluitnemingssentrum nadie effektor word vertraag wat ʼn vertraging veroorsaak indie gebruik van die remstelsel Word die behoorlike funksionering van die serebellum ookbeïnvloed en dus word die vermoë om die liggaam tebalanseer nadelig beïnvloed (2)(2)(2)(5)[40]

LEWENSWETENSKAPPE(EC/JUNIE 2016)7VRAAG 33.1 3.1.13.1.23.1.33.1.43.2 3.2.1(a)(b)Graaffse follikel Corpus luteum (a) Namate die estrogeenvlakke styg, word die endometrium vandie uterus meer bloedvatryk en dikker (b) ʼn Daling in die progesteroonvlak lei tot die degenerasie van die endometrium en veroorsaak uiteindelikmenstruasie (2)(2)(2)Bevestiging van swangerskap of konsepsie (implantering vanʼn bevrugte eiersel)(1) Die inplanting van ʼn IUA in die uterus voorkom slegs dieimplantering en verdere ontwikkeling van die bevrugte eiersel( dit word gebruik as ʼn voorbehoedtoestel) Dit voorkom nie die afskeiding en funksionering van dievroulike hormone en die daaropvolgende prosesse nie (2)(a)(b)(c)Plasenta Naelstring Amniotiese vloeistof (3) Die premature(voortydige) breking van die amnion veroorsaakdat die amniotiese vloeistof dreineer en dit lei tot: Vinniger dehidrasie van die fetus Temperatuur variasies Die onvermoë van die fetus om vrylik te beweeg Geen beskerming teen meganiese besering as gevolgvan skokke of stampe nie (Enige 3 x 1)(3)3.2.3Plasenta / A(1)3.2.4 Namate die fetus ontwikkel, ontwikkel bloedgevulde ruimtes ,die maternale (moederlike) sinusse genoem Die chorioniese villi strek tot in hierdie sinusse Die bloed van die fetus en dié van die moeder is baie naaanmekaar maar meng nie, want dit word geskei deur diewande van die chorioniese villi Die naelstring heg die fetus aan die plasenta en dit bevat dienaelstring slagaar en die naelstringaar Die naelstring slagaar vervoer gedeoksigineerde bloed metstikstofafval van die embrio na die plasenta Die naelstringaar vervoer geoksigineerde bloed metvoedingstowwe van die plasenta na die fetus (Enige 4 x 1)(4)3.2.2

8LEWENSWETENSKAPPE3.3 3.3.13.3.23.3.3(EC/JUNIE 2016)Anafase 2 (1)Individuele chromatiede (dogterchromosome) word deur diespoelvesels/drade na teenoorgestelde pole getrek (2)Chromosomale nie-disjunksie (1)Punte-toekenning:C – Toon 3 homoloë chromosoompare/6 chromosome (niechromatiede nie) P – Toon ligging op ewenaarsvlak V – Toon korrekte variasie van die chromosome . (kleure vandie chromosome moet komplementêr wees)(Gebruik hierdie letters vir die merkproses.)(4)3.3.43.4 3.4.1 3.4.2Om addisionele fondse te genereer om die gehalte vangesondheidsorg te verbeter Om die daaglikse suikerinname te verminder deur die prys teverhoog Om fondse te genereer vir die ondersteuning van programmeen navorsing wat ontwerp is om die menslike en ekonomiesekoste van diabete te verminder (Enige 2 x 1)(2)Arbeidsproduktiwiteit word aansienlik verminder omdat: Werkgewers nie riskante take aan diabete gee nie, asgevolg van moontlike hipoglisemie (lae bloedsuiker) ʼn Algemene traagheid en verswakte visie veroorsaak worddeur die toestand Daar ʼn verlies aan werksure is as gevolg van siekverlof Daar ʼn tekort aan geskoolde werkers is as gevolg vanvroeë aftrede, ongeskiktheid en sterfte. (Enige 1 x 1)Die impak op die ekonomie: Toenemende mediese onkoste Verlies aan inkomste en voordele as gevolg van verlengdesiekverlof (Enige 1 x 1)(2)

9LEWENSWETENSKAPPE(EC/JUNIE 2016)3.5 3.5.1A (1)3.5.22 (1)3.5.3Retina / kornea / lens 3.5.4 (Enige 1 x 1)Die siliaarspier trek saam en beweeg nader aan die lens die siliaarliggaam beweeg vorentoe die spanning op die suspensoriese ligamente verminder endie spanning op die lens verminder die elastiese lens raak dikker en meer konveks die ligbrekings / refraksie vermoë van die lens neem toe ʼn duidelike beeld van die voorwerp word op die retinagevorm (Enige 5 x 1)TOTAAL AFDELING B:(1)(5)[40]80