DORACAK E TREGUESVE TË MJEDISIT
DORACAKPËR INFORMIMINDHE MONITORIMINE TREGUESVE TË MJEDISIT1
DORACAK PËR INFORMIMINDHE MONITORIMIN E TREGUESVETË MJEDISITPERGATITUR NGA:TIRANË, TETOR 2018
* Ky manual është realizuar nga Organizata “EcoAlbania”në kuadër të projektit “Informacioni mjedisor për njëqytetari aktive!”, si pjesë e programit “Mbështetje përOrganizatat e Shoqërisë Civile në Shqipëri (SENiOR-II),i cili zbatohet nga Qendra Rajonale e Mjedisit (REC)Shqipëri dhe financohet nga Qeveria Suedeze.Përmbajtja e manualit është përgjegjësi vetëm eOrganizatës “EcoAlbania” dhe në asnjë mënyrë nukmund të konsiderohet si pasqyrim i pikëpamjeve tëQeverisë Suedeze dhe/apo të REC Shqipëri.TETOR 2018HARTUAN MANUALIN:MSc. Valentina Kabili, MSc. Ita Angoni,Ermal Shenaj,REDAKTUAN MANUALIN:MSc. Besjana Guri, PhD (c). Olsi Nika
Hartuan manualin:MSc. Valentina KabiliMSc. Ita AngoniErmal ShenajRedaktuan manualin:MSc. Besjana GuriPhD (c). Olsi Nika“ Nuk mund ta mbroni mjedisin nëse nuk fuqizoninjerëzit, informoni dhe ndihmoni ata të kuptojnë sekëto burime janë të tyret, që duhet t’i mbrojnë ato”– Wangari Maathai4
HYRJEÇfarë është ky “doracak”?“Doracak-u për informimin mbi gjendjen e mjedisit dhemonitorimin e indikatorëve të mjedisit” është një manual bazik për realizimin e aktiviteteve komunitare përmonitorimin mjedisor dhe shpërndarjen e informacionittek publiku. Ai do t’u vijë në ndihmë individëve dhe OShC-ve që veprojnë në fushën e mjedisit për përfshirjen ekomunitetit në aktivitete monitoruese.Qytetarët duhet të kenë mundësi të marrin informaciontë përditësuar e të kuptueshëm për gjendjen e mjedisitku jetojnë. Ata duhet të përfshihen gjithnjë e më shumësi pjesë integrale e ciklit të prodhimit dhe menaxhimit tëinformacionit mjedisor. Qëllimi i këtij manuali praktikështë nxitja e monitorimit të mjedisit dhe kërkimit të informacionit nga qytetarët mbi gjendjen e mjedisit, duke indërgjegjësuar për rolin dhe kontributin e tyre në mbrojtje të mjedisit.Manuali përmban 3 pjesë:INFORMIM, RISI dhe ANGAZHIM5
INFORMIMPse është i rëndësishëmkomunikimi i informacionit mjedisor?E drejta e çdo personi përtë jetuar në një mjedis tëpërshtatshëm për shëndetin dhe mirëqenien e tij,përkon me detyrën e vetëindividit për ta mbrojturdhe përmirësuar mjedisinku jeton. Në mënyrë qëqytetarët ta realizojnë këtëtë drejtë si dhe të përmbushin këtë detyrë duhetqë fillimisht të jenë në dijeni të asaj që ndodh memjedisin që i rrethon.Dokumenti më i rëndësishëm i prodhuar ngainstitucionetshtetëroreshqiptare për gjendjen emjedisit në Shqipëri është“Raporti i Gjendjes nëMjedis” (RGjM) i prodhuar nga Agjencia Kombëtare e Mjedisit (AKM).6Ai ka si qëllim kryesor tëtij informimin për gjendjen e mjedisit në Shqipërivit pas viti. Këtë e citondhe vetë raporti: “Qëllimii këtij raporti, në radhëtë parë është, informimipër gjendjen e mjedisit nëShqipëri, mirëpo të dhënate tij janë një bazë e mirëedhe për ndërtimin e politikave edukative mjedisoredhe për orientimin e zhvillimeve, planifikimeve dheinvestimeve strategjike nësektorë të cilët kanë ndikimnë mjedis siç janë: ekonomia, industria, energjetika, transporti, bujqësia etj.Jo më pak i rëndësishëmështë qëllimi për informimin për gjendjen e mjedisitnë Shqipëri, të publikut tëgjerë, donatorëve, studiuesve dhe grupeve tjera tëinteresit”.
Cilat janë fushat për tëcilat jepet informacion nëRGjMSh?Cilësia e ajritNdryshimet klimatikeCilësia e zhurmaveCilësia e ujraveNdotja industriale dhembetjet- Cilësia e tokës,- Biodiversiteti- Cilësia e PyjeveSi mund të kontribuojnëOShC-të mjedisorenë thjeshtëzimin dhepërcjelljen e informacionitmjedisor?-Organizatat e ShoqërisëCivile (OShC-të) janë njëhallkë e rëndësishnme emenaxhimit të informacionit mjedisor. Ato luajnë një rol kyç në shpërndarjen e informacionitmjedisor dhe ndërgjegjë-simin e shoqërisë lidhurme rëndësinë e tij. Këtoprocese kryhen nëpërmjetfushatave të vazhdueshmeinformuese, kryerjes sëaktiviteteve komunitarendërgjegjësuese me grupetë ndryshme për monitorimin e mjedisit, me qëllim rritjen e ndjeshmërisëpër gjendjen e mjedisit qëna rrethon, etj.Këto aktivitete, përveçpërcjelljes, i shërbejnëgjithashtu edhe thjeshtimit të informacionit mjedisor që prodhohet ngainstitucionetshtetërore(p.sh. Raportin e Gjendjessë Mjedisit), nëpërmjetpërshtatjes për publikune moshave dhe fushave tëndryshme.OShC-tëmjedisore,përveçse si përdorues tëinformacionitmjedisor7
duhet të konsiderohendhe të përfshihen si aktorë që kontribuojnë nëprodhimin e informacionitmjedisor. Një instrumentinteresant i aplikuar nëdisa vende të zhvilluaratë Evropës është ngritja enjë rrjeti mbarëkombëtari përbërë nga qytetarë8dhe shoqëri civile aktivenë çështjet mjedisore tëcilët mund të bëhen pjesëe procesit nëpërmjetngritjes së platformaveonline të grumbullimit tëinformacionit mjedisortë siguruar direkt ngaqytetarët.
RISIThjeshtimi i indikatorëvepër të përcjellë informacionin mbi gjendjen e mjedisit është nga sfidat mëtë mëdha të menaxhimittë informacionit mjedisor.Indikatorët duhet të jenëtë kuptueshëm, të dallueshëm dhe të komunikueshëm. Ato duhet të jenë lehtësisht të identifikueshëmpër sytë e publikut të gjerë,i cili duhet të dallojë menjëherë atje ku ka rrezik,apo qoftë dhe një situatëproblematike. Edhe në rastet kur ndonjë indikatornuk përbën rrezik konkretimediat, mbetet informacion i vlefshëm për publikun për të organizuar përditshmërinë e tij.Me përparimin e teknologjisë, përcjellja e informacionit mund të bëhetedhe më e thjeshtë me anëtë vizualizimit të tij, nëformën e ikonave të personalizuara, për tregues tëveçantë të gjendjes së mjedisit.Tabelat e mëposhtmepërbëjnë një shembull tëprezantimit të gjendjes sëmjedisit nëpërmjet indikatorëve tejet të thjeshtuar,për një publik jo profesional. Ato prezantojnë njëndër shumë mënyrat metë cilat mund të ofrohetinformacioni mjedisor tekpubliku në përditshmëri.9
CILParPMPMNOSOO3:CILËSIA E AJRITCOBenNDOTJA Parametrat që maten:PM 10: Norma 40 µg/m3PM 2.5: Norma 25 µg/m3NO2:Norma 40 µg/m3SO2:Norma 125 µg/m3O3:Norma 120 µg/m3CO:Norma 10 mg/m3Benzene:Norma 5 µg/m3 Norma10 Norma
ZSTSTZHURMATZhurmat:Standardi OBSH (Ditën): 55 dBStandardi OBSH (Natën):DITËN 55 dBNATËN 45 dB45 dBDITËN 55 dBNATËN 45 dB11
CILECILËSIA E UJËRAVE-UJËRAT SIPERFAQËSORE(LUMENJTË, LIQENET)- UJËRAT NËNTOKËSORE(BURIMET, UJI I PIJSHËM)- UJËRAT DETARE E BREGDETARE(PLAZHET)CILESIAE UJËRAVE:-UJËRAT SIPERFAQËSORE (LUMENJTË, LIQENET)-UJËRAT NËNTOKËSORE (BURIMET, UJI I PIJSHËM)-UJËRAT DETARE E BREGDETARE (PLAZHET)Cilësi shumë e mirëCilësi e mirëCilësi e moderuarCilësi e keqeCilësi shumë e keqe12-U-U-U
JTË,LIQENET)(LUMENJTË,LIQENET)CILËSIA E UJËRAVECilësi shumë e mirëCilësi e mirëCilësi e moderuarCilësi e keqeCilësi shumë e keqeUJËRAT NËNTOKËSOREUJËRATNËNTOKËSORE(BURIMET,UJII PIJSHËM)(BURIMET, UJI I PIJSHËM)CILËSIA E UJËRAVECilësi shumë e mirëCilësi e mirëCilësi e moderuarCilësi e keqeCilësi shumë e keqeUJËRAT DETARE E BREGDETAREUJËRAT DETARE E BREGDETARE(PLAZHET)(PLAZHET)CILËSIA E UJËRAVECilësi shumë e mirëCilësi e mirëCilësi e moderuarCilësi e keqeCilësi shumë e keqe13
CILËPara-CILËSIA E TOKËSPARAMETRAT QË MATEN:- Metalet e rënda (As, Cd, Pb, Mn, Zn, Cr, Cu)- Nutrientët (Ptotal, K, N, P)- pH- Lënda organike14-
-Metalet e rënda (As, Cd, Pb, Mn, Zn, Cr, Cu)-Metalet e rënda (As, Cd, Pb, Mn, Zn, Cr, Cu)Vlera brenda normaveVlera brenda normave me tendencë në rritjeVlera të larta mbi normaVlera shumë të larta mbi norma-Nutrientët (Ptotal, K, N, P)-Nutrientët (Ptotal, K, N, P)Vlera brenda normaveVlera brenda normave me tendencë në rritjeVlera të larta mbi normaVlera shumë të larta mbi norma-pH-pHAcideNeutraleBazike-Lënda organike-Lënda organikeVlera brenda normaveVlera brenda normave me tendencë në rritjeVlera të larta mbi normaVlera shumë të larta mbi norma15
TREBIODIVERSITETITREGUESIT QË MATEN:--speciet (numri i llojeve, popullatat, shpërndarja,llojete kërcënuaradhe endemike)speciet(numri i llojeve,popullatat, shpërndarja,llojet e kërcënuara dhe endemike)Gjendje e mirëGjendje e moderuarGjendje e keqe--habitatet dhe ekosistemet (tipi i habitatit, sipërfaqjahabitatetdhe ekosistemet(tipihabitatit, sipërfaqjadheshpërndarja,Rrjeti i Zonavetë imbrojtura)dhe shpërndarja, Rrjeti i Zonave të mbrojtura)Gjendje e mirëGjendje e moderuarGjendje e keqe16-sl-hd
T-----PYJETTREGUESIT QË MATEN:- Sipërfaqja pyjore- Struktura pyjore, katet shoqërimetbimore, dhe shpërndarja-- BiomasaSipërfaqja pyjore-- Shëndetii pyjeveStruktura pyjore,katet shoqërimet bimore, dhe shpërndarja-- Pyjetmedrurësi lloje të kërcënuaraBiomasa-Shëndeti i pyjevePyjet me drurë si lloje të kërcënuaraCilësi e mirëCilësi e moderuarCilësi e keqe17
NDOTreg-NDOTJA INDUSTRIALETREGUESIT QË MATEN:- Lëndët ndotëse të shkarkuara në ujë- Lëndët ndotëse të shkarkuara në ajër- Lëndët ndotëse të shkarkuara në tokë-Lëndët ndotëse të shkarkuara në tokëVlera brenda normaveVlera brenda normave me tendencë në rritjeVlera të larta mbi normaVlera shumë të larta mbi norma18
ANGAZHIMPubliku duhet të luajë roline tij aktiv në procesin emonitorimit të gjendjes sëmjedisit. Përfshirja në aktivitete të natyrës “CitizensScience” mund të jenë njëburim i mirë informimit mbi cilësinë e mjedisitpasi me metoda dhe mjetetë thjeshta mund të arrijmë të kuptojmë cilësinë emjedisit në të cilin jetojmë.Nga ana tjetër ajo i shërbenedhe ndërgjegjësimit përimpaktin e veprimtarisënjerëzore dhe përgjësinëpër mbrojten e tij.Më poshtë gjenden disaaktivitete të thjeshta të hartuara për tu realizuar memjete të përditshmërisësonë për matjen e treguesve të mjedisit. Fushatpër të cilat janë përshkruareksperimentet janë: Ajri,Uji, Toka dhe Biodiversiteti.Këto aktivitete komunitareqë mund të realizohen ngagrupime të ndryshme siOJF, nxënës të moshave tëndryshme e qytetarë.
20
AJRIUSHTRIMI 1 –VLERËSIMI ICILËSISË SË AJRITQëllimi i ushtrimit: Vëzhgimi i pranisë e grimcavetë pluhurit në ajër.Materialet e nevojshme:letra të milimetruara, letratë bardha, ngjitës shirit,lupë zmadhuese, fletoreshënimesh dhe lapsa.Zhvillimi:Përzgjidhen 2 zona tëndryshme për zhvillimin eushtrimit: një zonë urbanedhe një park.1. Në qendër të letrës sëbardhë pritet një drejtkëndësh 5x5cm.2. Ngjitësja shirit vendosetnga njëra anë e letrës nëmënyrë që pjesa e ngjitshme të jetë e ekspozuarnë ajër nëpërmjet drejtkëndëshit të prerë.3. Letrat e përgatitura ven-dosen në dy stacionet epërzgjedhura duke paturkujdes që të jenë të ekspozuara ndaj lëvizjeve të erës.4. Letrat lihen në vendin estudimit për 40 minuta.5. Pasi kanë kaluar 40 minuta, pjesëmarrësit marrinletrat nga stacionet e studimit.6. Letra e milimetruar vendoset poshtë letrës sëbardhë në anën jo të ngjitshme të saj, në mënyrëqë të duket përmes shiritittransparent të ngjitëses.7. Duke përdorur lentenzmadhuese, numërohendhe llogaritet numri igrimcave në çdo kutizë tëletrës milimetrike në njësipërfaqe totale prej 25cm2 .8. Pjesëmarrësit shënojnë tëdhënat e mbledhura.9. Pjesëmarrësit bëjnë dallimin e sasisë së grimcavetë pluhurit ndërmjet dyzonave. Cila zonë është mëe ndotur?21
USHTRIMI 2 –ZHURMAT SIINDIKATORË TËmbi 55 decibel mund tëshkaktojë efekte negativenë shëndetin e njeriut.Qëllimi i ushtrimit: Matjae nivelit të tingullit në njëmjedis të caktuar.1. Pjesëmarrësit ndahen nëMaterialet e nevojshme:Mjete për të matur niveline zhurmës (apo aplikacion), bllok shënimesh,lapsa.Zhvillimi:Për realizimin e eksperimentit zgjidhen tre zona:një zonë urbane (me kalimtë lartë automjetesh dhekëmbësorësh), një zonëurbane (rrugë dytësore)dhe një park ku nuk lejohet qarkullimi i makinave.Nxënësve u shpjegohet senjësia matëse për tingujtdhe zhurmat quhet decibel(dB). Matjet 55 decibel dhemë të larta përcaktohen sizhurma. Ekspozimi për njëkohë të gjatë ndaj niveleve22grupe.2. Drejtuesiu shpjegonpjesëmarrësve përdorimin e aparatit matës (apoaplikacionit) të nivelit tëtingujve.3. Pjesëmarrësitkryhejnëmatjet e zhurmave në trezonat. Të dhënat mbahenshënim.4. Në përfundim të matjeve,grupi i punës grumbullohet për të diskutuar tëdhënat e mbledhura.5. Pjesëmarrësit dhe drejtue-si diskutojnë mbi ndryshimet në rezultate nganjëra zonë në tjetrën.- Cilat mund të jenë arsyet ekëtyre ndryshimeve?- A e ka kaluar ndonjë ngazonat nivelin e zhurmave?
USHTRIMI 3 –TREGUESIT ECILËSISË SË AJRITnë mushkëri dhe bëhen shkak për sëmundje të aparatitfrymëmarrës tek njeriu.Qëllimiiushtrimit:Pjesëmarrësit mësojnë cilëtjanë treguesit bazë të cilësisësë ajrit dhe si maten ato.1. Treguesit bazë të cilësisë sëajrit që mund maten janë:sasia e oksigjenit (O2), dioksidit të karbonit (CO2), temperatura e ajrit (T), si dhepjesëzat e ngurta në ajër(PM10 dhe PM2.5).Materialet e nevojshme:Mjete/aparatura për tëmatur treguesit e cilësisë sëajrit, bllok shënimesh, lapsa.Zhvillimi:Drejtuesi përzgjedh dyzona të ndryshme në lidhje me sasinë e ndotjes sëajrit: një zonë urbane (mekalim të lartë automjeteshdhe këmbësorësh) dhe njëpark. Drejtuesi u shpjegonpjesëmarrësve se PM10 dhePM2.5 janë grimca shumë tëvogla të cilat qëndrojnë pezull në ajër. Ato frymëmerren nga njeriu, futen thellëO2CO22. Drejtuesiiushtrimitdemonstron përdorimin eaparaturave për matjen etreguesëve të ajrit.3. Pjesëmarrësit kryejnë matjet e 5 treguesëve në pikatë caktuara të secilës ngazonat e përzgjedhura. Tëdhënat mbahen shënim sinë tabelën më poshtë.4. Pjesëmarrësit dhe drejtuesii ushtrimit diskutojnë mbindryshimet në rezultate nganjëra zonë në tjetrën. Cilatmund të jenë arsyet e këtyrendryshimeve?Temperatura (T)PM10PM2.5Stacioni 1Stacioni 2.23
24
TOKAUSHTRIMI 1 – PH ITOKËS SI INDIKATORQëllimi i ushtrimit:Pjesëmarrësit matin pH etokës si indikator mjedisi dhe vëzhgojnë lidhjenqë ekziston midis pH dhebimësisë.Materialet e nevojshme:mjetet për matjen e pH tëdheut, ujë i distiluar, gotaprej qelqi, enë për matjeme ndarje në cm (ose cilindra kimikë), qese plastike, spatul për gërmim,doreza llastiku, letra dhelapsa, etiketa.Zhvillimi:Përzgjidhen tre vende melloje të ndryshme dheu:një lulishte në një zonëurbane, një park dhe njëzonë bujqësore.1. Përzgjidhet pika ku seciligrup do të marrë mostrëne dheut. Pjesëmarrësitvëzhgojnë dhe numërojnëbimët e pranishme në zonë.Të dhënat mbahen shënim.2. Duke përdorur spatulën,pjesëmarrësitgërmojnëdheun rreth 5 cm në thellësi. Spatula pastrohet pas çdogërmimi.3. Drejtuesindihmonpjesëmarrësit të bëjnë matjet e pH duke ndjekur udhëzimet në kutinë e testimitpër pH.4. Hapat 1 – 3 ndiqen në secilënprej zonave të përzgjedhura.5. Drejtuesi diskuton mepjesëmarrësit lidhur me rezultatet e marra:- A vutë re ndryshim ndërmjet bimëve që jetojnë nësecilën prej zonave të marranë studim?- Si lidhet pH me praninë apomungesën e bimëve dhenumrin e tyre?25
USHTRIMI 2 – NDIKIMII TEMPERATURËSNË BIMËSINË E NJËZONEQëllimi i ushtrimit:Pjesëmarrësit matin temperaturën (T) e dheut dhetë gjykojnë mbi ndikimine saj në shëndetin e tokës.Materialet e nevojshme:Termometër,fletoreshënimesh, lapsa.Zhvillimi:Drejtuesi i ushtrimit përzgjedh dy sipërfaqe toke.E para duhet të jetë nënjë pozicion që të ketë ekspozim të lartë gjatë gjithëorëve të ditës ndaj diellit.E dyta, një zonë që ekspozohet ndaj diellit vetëmnë orë të veçanta të ditës.Zona të përshtatshmemund të jenë dy faqe të njëmali/kodre. Pjesëmarrësitndahen në grupe. Secili26grup përgatit në fletore njëtabelë me tre kolona si ajonë figurë.1. Në zonën e parë të përzgjedhur vendosim termometrin 5cm thellë nëtokë dhe e lëmë aty për5 minuta.2. Pjesëmarrësit vëzhgojnë bimët në mjedisinpërreth duke mbajturshënim llojet, numrine bimëve, mbulesën bimore, etj.3. Pas 5 minutash lexojmë temperaturën dheshënojmë vlerën në tabelë.4. Lexojmë temperaturënçdo 5 minuta derisa tëplotësohet një kohë epërgjithshme prej 20minutash.5. Shënojmë vlerat e marranë tabelë.6. Udhëheqësi së bashku me grupin e punësshkojnë në zonën e dytë
të studimit. Vëzhgojnëbimësinë që ndodhet nëzonë dhe shënojmë nëfletore karakteristikat ebimësisë.7. Ndjekim veprimet epërshkruara në hapat 1deri 5. Të dhënat shënohen në tabelë.Koha(min)5101520Temperatura në zonën 1 (T)8. Pjesëmarrësitdiskutojnë rreth raportit qëekzistonnëpërmjettemperaturës së dheutdhe mbulesës bimore.Si janë të ndërlidhurakëto?Temperatura në zonën 2 (T)27
USHTRIMI 3 –TEMPERATURASI INDIKATOR IMJEDISITQëllimi i ushtrimit:Pjesëmarrësit matin temperaturën (T) e dheut siindikator mjedisi. Atagjykojnë mbi ndikimin etemperaturës në shëndetine tokës.Mosha e pjesëmarrësve:12 – 15 vjeçMaterialet e nevojshme:Termometër, gota te mëdhaqelqi/ kartoni/ plastike,letër plastike/kuzhine, fletore shënimesh, lapsa.Zhvillimi:Drejtuesi përzgjedh dyvende ku do të kryhet ushtrimi duke patur kujdes qëtoka në të parin të jetë merërë dhe në të dytin me dhéme ngjyrë të errët.281. Secili grup merr dy gotadhe i mbush përkatësisht me dhé dhe rërë.2. Pjesëmarrësit kthehennë vendin ku do të zhvillohet eksperimenti.3. Matet temperatura nësecilin nga dy mostrat.Shënohen në fletore tëdhënat e marra.4. Enët mbulohen me letërplastike/ letër kuzhine(në mënyrë që nxehtësia të depërtojë por tëmos largohet) dhe lihennën veprimin e drejtpërdrejt të diellit.5. Pas 10 minutash, hiqetmbulesa plastike ngagotat dhe matet sërishtemperatura.6. Përsëriten hapat 4 dhe5. Mbahen shënim tëdhënat.7. Mësuesi diskuton mepjesëmarrësit rezultatet
duke drejtuar pyetjet emëposhtme:- Cili nga mjediset epërthith më shpejt nxehtësinë?- Cili nga mjediset patindryshimin më të madhndërmjet temperaturësfillestare dhe asaj përfundimtare?- Si ndikon ky ndryshimi temperaturës në përcaktimin e bimësisë?29
30
BIODIVERSITETIUSHTRIMI 1 –INVERTEBRORËT ETOKËS SI INDIKATORËTË GJENDJES SËMJEDISITQëllimi i ushtrimit:Pjesëmarrësit njihen melarminë e organizmavejo-rruazorë (invertebrorë) qëjetojnë në sipërfaqen e tokës.Materialet e nevojshme:Gota të gjera plastike, spatul për gërmimin e dheut,GPS, letra të bardha, dorezallastiku, pinceta, alkool, bllokshënimesh dhe lapsa.Zhvillimi:Përzgjidhen dy zona: e parazonë urbane dhe e dytanjë park. Drejtuesi ndanpjesëmarrësit në grupe.1. Në pikën e përzgjedhur nëzonën urbane, pjesëmarrësit hapinnjë gropë me përmasat e gotës.2. Drejtuesi mbush secilën prejgotave rreth 4 cm me alkool.3. Pjesëmarrësit vendosin gotënnë mënyrë të tillë që buzët të jenënë të njëjtin nivel me shtresën etokës. Ata shënojnë orën e vendosjes së gotës në tokë.4. Pjesëmarrësit së bashku medrejtuesin shkojnë në pikën e përzgjedhur në zonën e parkut apo tëpyllit.5. Përsëritim hapat 1 – 3 në zonëne dytë të studimit.6. Presim të kalojnë 40 minuta nga momenti i vendosjes sëgotave-kurth në tokë.7. Pjesëmarrësve u jepen nga njëpalë doreza llastiku, një palë pinceta dhe një letër e bardhë.8. Secili grup merr gotat e plastikës që kishte groposur më parë.9. Me ndihmën e pincetave, secilipjesëmarrës nxjerr mbi një letër tëbardhë gjallesat që kanë rënë nëgotë.10. Pjesëmarrësit numërojnë organizmat që janë mbledhur në gotëne tyre në secilin prej dy stacioneve.11. Drejtuesi i ushtrimit diskuton me pjesëmarrësit të dhënat embledhura:- Cili nga stacionet ku janëmarrë të dhënat është më i pasurme organizma?31
- Çfarë tregon numri i organizamve jo-rruazorrë për cilësinë emjedisit?USHTRIMI 2 –INVERTEBRORËT EAJRIT SI INDIKATORËTË GJENDJES SËMJEDISITQëllimi i ushtrimit:Pjesëmarrësit njihen melarminë e organizmave invertebrorë të ajrit që ndodhen në një zonë.Materialet e nevojshme:Çarçaf i bardhë, letra tëbardha, fletore shënimeshdhe lapsa.Zhvillimi:Drejtuesi përzgjedh njëzonë urbane dhe një parkku ka prani të drurëve oseshkurreve. Pjesëmarrësitndahen në grupe.1. Në zonën e parë, secili grup përzgjedh një dru/shkurre nën të32cilin hap çarçafin.2. Druri/ shkurrja shkunden fortme qëllim që gjithë organizmattë bien aty.3. Çarçafi mbyllet me kujdes nëmënyrë që të mos largohenorganizmat.4. Pjesëmarrësittransportojnëçarçafin në vendin ku do tëbëhet studimi.5. Drejtuesi i ushtrimit dhepjesëmarrësit shkojnë në zonëne dytë të studimit.6. Përsëriten hapat 1 deri në 3.7. Grupi i punës kthehet në vendinku do të bëhet vëzhgimi i organizmave me materalet e mbledhura në terren.8. Duke e kapur tek gryka medorën grusht, kthehen faqet ebrendshme në pje
CILËSIA E AJRIT: NDOTJA Parametrat që maten: PM 10: Norma 40 µg/m3 PM 2.5: Norma 25 µg/m3 NO 2: Norma 40 µg/m3 SO 2: Norma 125 µg/m3 O 3: Norma 120 µg/m3 CO: Norma 10 mg/m3 Benzene: Norma 5 µg/m3 CILËSIA E AJRIT CILËSIA E AJRIT Norma Norma NDOTJA Parametrat që maten: PM 10: 3Norma 40 µg/m PM 2.5: 3Norma 25 µg/m NO2: Norma 40 .
DORACAK PËR ORGANIZATAT JOFITIMPRURËSE MBRONI ORGANIZATËN TUAJ . Shkup, 2021 DORACAK PËR ORGANIZATAT JOFITIMPRURËSE MBRONI ORGANIZATËN TUAJ Parandalimi i ekspozimit të sektorit jofitimprurës ndaj pastrimit të parave dhe financimit të terrorizmit. Botues: Shoqata Konekt
2 Strategjia Ndërsektoriale e Mjedisit 2015 - 2020 Kapitulli 1:Kushtet aktuale Cilesia e ajrit Cilësia e ajrit1 në zonat kryesore urbane është përmirësuar mesatarisht në masën 30 %, por problematike ngelet shkalla e ekspozimit të popullatës ndaj ndotjes, si pasojë e tejkalimit të normës
Cilësia e Ajrit Rezultatet e cilësisë së ajrit të monitoruar gjatë vitit 2006, tregojnë se normat e cilësisë së ajrit për dy parametra, (LNP dhe PM10), nuk janë arritur në shumicën e zonave urbane, (Tab. 1) ndërkohë që situata . Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit 6
Plani i cilësisë së ajrit, përfshin gjithashtu monitorimin e treguesve të ndotjes së ajrit në hot spot-et e identifikuara. 2. Kur koha e arritjes së një vlere kufi ka kaluar, plani i cilësisë së ajrit duhet të përcaktojë masat e nevojshme për të siguruar sa më parë të jetë e mundur përputhshmërinë me vlerën kufi. 3.
Nëse, ne sot themi se ndotja e ajrit është 3-6 herë më e lartë se normat e lejuara nga BE, i referohemi këtyre treguesve sa më sipër. P.sh, për një nga treguesit që përbën rrezikun më të madh shëndetë-sor, PM 10,, norma e lejuar nga BE është 50mg/m³, ndërsa tek ne, në zona të ndryshme, niveli
8 Projekt: Projekt: Ndotja e mjedisit nga zhurmat (ose) Përdorimi i ultratingujve në teknikë, mjekësi etj. Drita 9 Drita dhe përhapja e saj 10 Lënda dhe drita 11. Formimi i hijes 12 V.Prak. 8: Dhoma e errët 13 Aparati fotografik dhe syri 14 Pasqyrimi i dritës 15 V.Prak. 9: Shëmbëllimi në pasqyrën e rrafshët 16 Ushtrime
Ndotja e mjedisit nga Hg vjen kryesisht nga burimet antropogjenike, por edhe nga ato naty-rore. Burimet antropogjenike e emetojnë Hg në mjedis kryesisht nga mbetjet e prodhimit in-dustrial, si: prodhimi i baterive, termometrave, llambave elektrike, nxjerrja e arit dhe argjendit etj. Burim kryesor i Hg nga produktet e industrisë kimike janë .
2 INJSTICE IN TE LOWEST CORTS: ow Municipal Courts Rob Americas Youth Introduction In 2014, A.S., a youth, appeared with her parents before a municipal court judge in Alamosa, Colorado, a small city in the southern part of the state.1 A.S. was sentenced as a juvenile to pay fines and costs and to complete 24 hours of community service.2 A.S.’s parents explained that they were unable to pay .
