AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE

AKADEMIA E KOSOVËS PËRSIGURI PUBLIKEHyrje në lëndën:Aplikimi i teknologjisë informative nëmenaxhimin emergjentLigjërues: Luan GashiM.Sc. in Computer Science and Engineering, ICTCCNP Security, CCAIMCSE Server Infrastructure, MCT

Objektivat Të sqarojmë strategjitë përmes të cilave përdorimi iteknologjisë lehtëson menaxhimin e emergjencave Të ofrojmë shembuj të përdorimit të teknologjisë nëmenaxhimin emergjent Teknologjitë e rrjeteveTeknologjitë e komunikimeveTeknologjitë e zbuluesve të drejtpërdrejt dhe nga distancaModelimi dhe simulimet digjitaleSistemet e informacionitBurimet e informacioneve Të shpjegojmë rolin dhe ndikimin e infrastrukturësteknologjike në menaxhim të emergjencaveLigjërues: Luan Gashi2

Hyrje Të ashtuquajturat qytete inteligjente që u shfaqen në fundshekullin XX dhe fillim shekullin XXI kanë transformuarmenaxhimin emergjent në mënyrën si është sot. Teknologjitë kompjuterike dhe të telekomunikacionit ofrojnëkombinim të resurseve dhe pajisjeve përmes të cilavelehtësohen të gjitha elementet vendimmarrëse të cilatpërfshihen në menaxhimin e emergjencave Rrjetet e telefonisë mobile shërbejnë si bosht për të gjithakomunikimet dhe ofrojnë resurse të shumta dhe të ndryshme,por që ofrohen vetëm në situata të kufizuara si dhe me kostotë lartëLigjërues: Luan Gashi3

Shembuj të teknologjisë Telefonat (fiks & digjital)Pjatat satelitoreSkaneretFaksiKompjuterët personalRrjetet lokale dhe të zgjeruaraKamerat digjitaleSistemet e gjeopozicionitGjeo-sistemet e informacioneveProgramet modeluese dhe simulativeStacionet lëvizëse (mobile) meteorologjikeLigjërues: Luan Gashi4

Domosdoshmëria për teknologji Ndikimi i teknologjisë në menaxhim të emergjencave vazhdontë rritet. Kjo ka bërë që secili që është i involvuar në emergjencatë mësoj shpejt dhe të vazhdoj mësimnxënien për teknologjitë ereja Bill Gates thotë: një gjë është e qartë, ne nuk e kemi opsionin ekthimit prapa nga e ardhmja. Asnjeri nuk e ka veton e votës përndikimin e teknologjisë në jetët tona.besoj që progresi do të vijdeshëm apo jo, kështu që duhet të bëjmë më të mirën për jetëntonë e jo të përpiqemi ta parandalojmë këtë.Ligjërues: Luan Gashi5

Strategjitë e implementimit tëteknologjisëFaktorët njerëzor: Teknologjia duhet të jetë e lehtë për përdorim nga secili nëprocesin e menaxhimit emergjent Përdorimi i teknologjisë nuk duhet parë si diçka që u takonvetëm ekspertëve, ajo duhet të përdoret nga të gjithë Vazhdimësia e trajnimeve në përdorim të teknologjisë ështëpika kyçe që kjo teknologji të jetë sa më efektive në raste tëkrizaveLigjërues: Luan Gashi6

Strategjitë e implementimit tëteknologjisëFaktorët institucional: Institucionet publike zakonisht përballen me kufizimetfinanciare, argumentimi i rëndësisë së teknologjisë lehtësonaprovimin e fondeve Ekspeditat për teknologjitë e reja duhen parë si të dobishmedhe për këtë të ofrohen shërbime tek komunitetet përmesoperacioneve jo-emergjenteLigjërues: Luan Gashi7

Teknologjia si pjesë e Sistemit tëMenaxhimit Emergjent Një sistem është një set (grup) i pjesëve të ndërlidhura dhendërvarura të organizuara për të prodhuar një tërësi të unifikuar Shembuj: Sistemi shoqëror Sistemi i makinerive të ndryshmePër kah kompleksiteti ekzistojnë tri lloje të sistemeve: Sistemet fizike, janë elementareSistemet biologjike, janë me komplekseSistemet sociale, janë më kompleksetLigjërues: Luan Gashi8

Teknologjia si pjesë e Sistemit tëMenaxhimit Emergjent Efektet ndërvepruese të pjesëve të një sistemi përcaktojnëreagimet specifike. Kësisoj, përgjigjja në fatkeqësitë natyroreapo ato të shkaktuara nga njeriu janë mjaft komplekse dhekërkojnë ekspertizë individuale apo institucionale – sistem tëorganizuar siç është Sistemi i Menaxhimit Emergjent Kur aplikohet teoria e sistemit në menaxhimin emergjent, naofrohet një model i cili ndihmon të kuptuarit e reagimeve dhendikimin e tyre në situata të krizaveLigjërues: Luan Gashi9

Teknologjia si pjesë e Sistemit tëMenaxhimit Emergjent Kjo teori përdoret nga menaxheret e emergjencave për tënxjerr kuptimet themelore të teknologjive si ato të rrjeteve,komunikimeve, informacioneve, modelimeve dhe simulimevepër të krijuar Sistemin e Menaxhuar të Informacioneve nëkuadër të menaxhimit emergjentLigjërues: Luan Gashi10

Pjesëmarrësit e mundshëm tënjë sistemi emergjentLokal Policia, zjarrfikësit, ekipet mjekësore, shkollat, njësitëadministrative, komunitetet e organizuara fetare, grupore,mediale, profesionale apo sportiveRajonal Transporti, shërbimet civile, laboratorët, siguria publike,institucionet edukative, organizatat humanitare dhe tjera joprofitabileShtetëror AME, FSK, Agjencitë e ndryshme të shërbimeve civileLigjërues: Luan Gashi11

Pyetje:Si ndikon teknologjia në marrëdhëniet nëmes pjesëmarrësve të një sistemiemergjent?Ligjërues: Luan Gashi12

Infrastruktura e TeknologjisëInformativeInfrastruktura e teknologjisë informative përfshinë sistemet dherrjetet kompjuterike, pajisjet komunikuese, treguesit e ndryshëmteknologjik si dhe programet aplikative. Infrastruktura e sistemeve kompjuterike mund të jetë personale,serverike apo e sistemeve të cilat kryejnë detyra specifike Infrastruktura e rrjeteve kompjuterike përfshinë rrjetet lokale, tëzgjeruara (metropolitane, regjionale, kombëtare dhendërkombëtare), sistemin transmetues emergjent dhe internetinLigjërues: Luan Gashi13

Infrastruktura e TeknologjisëInformative Infrastruktura e teknologjisë komunikuese mundësonndërkomunikimin duke ofruar mundësi të transmetimit te tëdhënave në kapacitete të ndryshme deri në Gigabit për sekondë. Këtu përfshihen: fibrat optike, rrjetet pa tela, komunikimet satelitore, radiotransmetimet, telefonia, video transmetimet dhe shërbimin e posteselektronike Infrastruktura e treguesve teknologjik mundëson marrjen e tëdhënave të ndryshme nga zbuluesit dhe senzoret e caktuar. Ligjërues: Luan GashiKëtu përfshihen: të dhënat meteorologjike, imazhet satelitore dhe të dhënatnga pajisjet e pozicionimit gjeografik, sistemet paralajmëruese14

Infrastruktura e TeknologjisëInformative Infrastruktura e programet aplikative kompjuterike e mundësonmodelimin dhe simulimin e situatave të ndryshme, të dhënat etë cilave përfshihen në sistemet softuerike për menaxhim tëinformacioneve Infrastruktura e sistemeve në përkrahje të vendimmarrjes e cilalehtëson procesin e vendimmarrjes në situata kritike dukeofruar modelime të këtyre situatave me informacionetpërkatëse. Këtu përfshihen modelet e shpërndarjes kimike, modelet e evakuimit,modelet e përmbytjeve (hidrologjike) etj.Ligjërues: Luan Gashi15

Infrastruktura e TeknologjisëInformative Infrastruktura e sistemeve të informacionit të cilat na japintë dhëna të ndryshme digjitale në distanca të afërta dhe tëlargëta Ligjërues: Luan GashiKëtu përfshihen: programet lehtësuese për menaxhimin e operacioneveemergjente (CAMEO), sistemi gjeografik i informacioneve (GIS), tëdhënat meteorologjike, referencat kimike, libraritë digjitale, të dhënat eaksidenteve, popullsisë etj.16

Roli i teknologjisë nëmenaxhimin emergjent Teknologjia informative është një vegël e cila përdoret ngadrejtuesit e emergjencave për të lehtësuar vendimmarrjen apoprocesin e informacioneve në mbështetje të aktiviteteve për tëndihmuar minimizimin e ndikimit të fatkeqësiveLigjërues: Luan Gashi17

Pyetje:Si e ndihmon teknologjia informative menaxhiminemergjent?Ligjërues: Luan Gashi18

Roli i teknologjisë nëmenaxhimin emergjent Eliminimi i kohës joproduktiveEliminimi i letrave të panevojshmeRi-përdorimi i të dhënave të mëparshmeEliminimi i variacioneve të ndryshme përgjatëprocedurave Eliminimi minimizimi i kohës për regjistrim te tëdhënave, mbajtjes së shënimeve dhe punëve tjeraadministrative Përkrahje për rrjedhshmëri të procedurave dhe punës Automatizimi i proceseve të punësLigjërues: Luan Gashi19

Teknologjia dhe zgjidhja eproblemeve Teknologjia është asistent mjaft inteligjent për komunitetin eemergjencave në lehtësimin e procesit të vendimmarrjes Teknologjia nuk zëvendëson kreativitetin njerëzor. Teknologjia shërben si vegël për të analizuar dhe vendosur. I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me tëdhënat e ofruara nga teknologjia. Duhet patur kujdes nga mbingarkesa e informacioneveLigjërues: Luan Gashi20

Ndikimi i deritashëm iteknologjisë informativeLigjërues: Luan GashiTeknologjiaNdikimiCelulareRrjetet pa telaInterneti/rrjetet e bazuara ne IPNdërveprimi, komunikim mendjeshmëri prioritizueseIdentifikimi radio-frekuencor siburim gjurmimi dhe logjistikeRritje të përgjegjësisë për situatënDirektoritë e burimeve të internetitSoftuerët për bashkëpunim dhebashkëndarjeRritje të përkrahjes përvendimmarrje si dhe gjurmim tëresurseve dhe alokimit të tyreUshtrimet e bazuara në kompjuterModelet mobile për situataShkathtësi më të mira organizativedhe proceduraleSisteme të automatizuara publike tëlajmërimeve dhe raportimeveAngazhim më i mirë i popullatësGjeneratorët mobil elektrikRadio sistemet redundanteInfrastrukturë të qëndrueshme përdukshmëri dhe vazhdimësi tëfunksioneve shoqërore21

Zhvillimet e mëtutjeshme tëteknologjisë dhe pritjet Programe intelegjente adaptive për planifikim dhe reagim Integrimi i të dhënave ad-hoc në programet për bashkëpunim(blogje, uiki) Sisteme mobilizuese të vullnetarëve Komunikimi i dyanshëm me publikun Redundanca e rrjeteve komunikuese Redundanca e burimeve elektrike Radio komunikimeve të bazuara në softuer Shkurtimi i vonesave në transmetime te të dhënave, zërit dhevideoveLigjërues: Luan Gashi22

Zhvillimet e mëtutjeshme tëteknologjisë dhe pritjet Rrugëtim i bazuar në politika të menaxhuara sipas prioriteteve dhengarkesave për transmetimet dhe transportin gjatë emergjencave Rrjete të vet-menaxhuara dhe vet-riparueshme në raste krizash Rritje e sigurisë së rrjeteve dhe informacioneve Përkrahje për qendra të shpërndara (decentralizuara) operacionale tëemergjencave Avancim të programeve lehtësuese për proces të vendimmarrjes Zhvillimi i mëtutjeshëm i simulimeve digjitale Sistem automatik i raportimit publik Programe të avancuara të menaxhimit të rrezikut sipas modelimeve Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave mbikëqyrëseLigjërues: Luan Gashi23

Përmbledhje Shembuj të përdorimit të teknologjisë nëmenaxhimin emergjent Teknologjitë e rrjeteveTeknologjitë e komunikimeveTeknologjitë e zbuluesve të drejtpërdrejt dhe nga distancaModelimiSistemet e informacionitBurimet e informacioneve Strategjitë e implementimit të teknologjisë Faktorët njerëzorFaktorët institucional Roli i teknologjisë në menaxhimin emergjent Ligjërues: Luan Gashi Eliminimi i kohës joproduktiveEliminimi i letrave të panevojshmeRi-përdorimi i të dhënave të mëparshmeEliminimi i variacioneve të ndryshme përgjatë proceduraveEliminimi minimizimi i kohës për regjistrim te të dhënave, mbajtjes së shënimevedhe punëve tjera administrativePërkrahje për rrjedhshmëri të procedurave dhe punësAutomatizimi i proceseve të punës24

Referenca Ramesh R. Rao, Jon Eisenberg, and Ted Schmitt. The role of it inmitigation, preparedness, response and recovery. The nationalAcademies Press (2007)Gates, Bill. The Road Ahead. Penguin Books: New York, 1996,Alter, Steven, Information Systems: A Management Perspective.Second Edition. Menlo Park, CAwww.fema.govwww.nap.eduLigjërues: Luan Gashi25

Pyetje?Ligjërues: Luan Gashi26

Ndikimi i teknologjisë në menaxhim të emergjencave vazhdon të rritet. Kjo ka bërë që secili që është i involvuar në emergjenca të mësoj shpejt dhe të vazhdoj mësimnxënien për teknologjitë e reja Bill Gates thotë: një gjë është e qar