Routekaart ICT 2030 - NLdigital

2.1 Naar een energie-efficiënte en CO2- neutrale ICT- sectorDe ICT-sector staat voorde uitdaging tot 2030 tevoorzien in een jaarlijksever dubbeling van de vraagnaar ICT-capaciteit10 entegelijkertijd in deze periodeenergie-efficiënter teworden.‹10 Routekaart 2030: verhaallijn werkgroep energie efficiënteICT-sector, Onderzoeksrapport Mansystems, 2012De groei van de ICT is gebaseerd op (maatschap pelijke) ontwikkelingen waarvan wordt aangenomendat die tot 2030 doorzetten, zoals: krimp van de beroepsbevolking door vergrijzingen de daaraan gekoppelde noodzakelijkeproduc tiviteitsstijging. digitalisering van de samenleving door toenemende automatisering in de woon- en werkomgeving(smart buildings, smart meters), het gebruik vanpersoonlijke apparaten als smartphones entablets en ontwikkelingen als Big Data. toenemende overdracht servercapaciteit vanbedrijven naar gespecialiseerde datacenters(consolidatie datacenters). de rol van Nederland als doorvoerland en logistiekknooppunt met daaraan gekoppeld de noodzaakom mee te gaan in ontwikkelingen als ‘track andtrace’ van transportgoederen en het optimaliserenvan vervoersstromen.Om het energiegebruik in 2030 te kunnen voorspellen zijn vier scenario’s ontwikkeld (zie figuur 2).Referentiepunt is het energiegebruik van deICT-sector in 2010:1. Geen groei in het energiegebruik, met eenenergiegebruik van 18 PJ in 2030.2. Trage groei (2% per jaar), met een energie gebruik van 27 PJ in 2030.3. Gemiddelde groei (4% per jaar), met een energiegebruik van 39 PJ in 2030.4. Sterke groei (6% per jaar), met een energie gebruik van 58 PJ in 2030.›In deze Routekaart wordt uitgegaan van een gemiddelde groei van 4% per jaar, die resulteert in eenenergieverbruik in de ICT-sector zelf van 39 PJ in203011. Daarnaast zal de ICT-sector in 2030 eenverregaande CO2-reductie realiseren door zoveelmogelijk gebruik te maken van duurzame energie.Voor de realisatie van een zo CO2-neutraal mogelijkeICT-sector (alleen gebruik duurzame energie)is de sector vanzelfsprekend afhankelijk vanvoldoende beschikbaarheid van duurzame energie.De ICT-sector kan in 2030 voldoen aan de vraagvan de markt en tegelijkertijd energie-efficiënterworden door: Efficiëntere inzet van bestaande ICT-capaciteit Energie-efficiënter maken van datacenters Energie-efficiënte ICT- en hardwarecomponenten Energie-efficiënte software11 Tot 2015 is een gemiddelde groei van 2,6 geprognostiseerd.Vanwege deze lagere economische groei, wordt tot 2030gemiddeld van 4% uitgegaan.10HOMEFiguur 2: Vier Scenario’s energiegebruik (PJ) ICT-sectorICT-sectorGreening of ICTGreening by ICTConclusiesBijlagen

2.2 Efficiëntere inzet ICT-capaciteit‹Veel (ICT-)opslag- en computercapaciteit worden ‘op degroei’ aangeschaft om decontinuïteit te waarborgen.Dat gaat gepaard met on nodig energiegebruik.Uit onderzoek12 bij meer dan60 bedrijven blijkt dat vaakmaar 20% van de geïnstalleerde ICT-capaciteit wordtgebruikt.Servers draaien continu engeïnstalleerde opslag- ende verwerkingscapaciteitvan ICT worden niet efficiëntgebruikt13.Door de opkomst van virtualisatie, cloud computing,data deduplicatie en thin provisioning kan de komende 20 jaar de gebruikte capaciteit worden vergroottot 80% van de geïnstalleerde capaciteit.1. Bij virtualisatie wordt de fysieke infrastructuur(onder andere servers) losgekoppeld van deappli caties (servers worden dan niet alleen maargereserveerd voor één bepaalde applicatie).Daling van het energieverbruik wordt gerealiseerddoordat beschikbare middelen efficiënter wordeningezet.3. Data wordt in organisaties op dit moment vaakgefragmenteerd en dubbel opgeslagen. Dit leidttot een grote vraag naar capaciteit voor dataopslag en verhoogd energiegebruik. Met de techniekvan data deduplicatie wordt data zoveel mogelijkeenmalig opgeslagen.4. Bij thin provisioning wordt de opslagcapaciteit voordata geoptimaliseerd, zodat er bijna geen overhead is. Alle opslagcapaciteit wordt benut.›2. Cloud computing biedt een alternatief voor hettraditionele model van de grote centrale data centers. Software en data kan overal in de ‘cloud’worden opgeslagen en verwerkt.12 Routekaart 2030: verhaallijn werkgroep energie-efficiënteICT-sector, Onderzoeksrapport Mansystems, 201213 Routekaart 2030: OnderzoeksrapportMansystems, 201211HOMEICT-sectorGreening of ICTGreening by ICTConclusiesBijlagen

2.3 Energie-efficiëntere datacentersDatacenters zijn verantwoordelijk voor een grootdeel van het energiegebruikin de ICT-sector. Daar kande ICT-sector dus veel winstbehalen.‹Met de volgende maatregelen worden datacentersenergie-efficiënter:1. Meer gebruik maken van ‘vrije’ koeling uit dedirecte omgeving (buitenlucht koeling).2. Meer gebruik maken van Data CenterInfrastructure Management (DCIM). DCIM maaktinzichtelijk wat het capaciteitsgebruik, energieverbruik en de warmteontwikkeling van servers,netwerk en dataopslag binnen een datacenter is.3. Verhogen van de temperatuur in datacenters.Door het verhogen van de temperatuur in de datacenters kan het energiegebruik van de koelinstallatie worden verminderd. Tot nu toe werden lageretemperaturen gehanteerd omdat er vanuit werdgegaan dat dit beter zou zijn voor de levensduuren de verwerkingssnelheid of omdat de klant hierom vroeg. Er wordt momenteel geëxperimenteerden al gewerkt met hogere temperaturen.4. Hergebruik van restwarmte van een datacenter.Voorwaarde is dat in de directe omgeving vraagnaar warmte is. Als de warmte niet direct ingezetkan worden, moet die worden opgeslagen.5. Door datacenters te koppelen aan slimme elektriciteitsnetten (Smart Grids) kan gedistribueerdedata verwerking worden gekoppeld aan het energieaanbod. Dit betekent dat de data wordtverplaatst naar waar voordelige energie beschikbaar is. Als er grote vraag naar energie is, wordtniet-urgente dataverwerking uitgesteld. Het ismet behulp van Smart Grids zelfs mogelijk datate verwerken waar duurzame ening of ICTGreening by ICTConclusiesBijlagen

2.4 Efficiënte ICT- en hardwarecomponenten2.5 Energie-efficiëntesoftwareDe volgende maatregelenop het gebied van ICT- en hardwarecomponenten kunnen het energiegebruikterugdringen:Vanwege onder meer het toenemend gebruik vanmobiele apparaten (smartphones, laptops en tablets)met een beperkte accucapaciteit is er grote behoefteaan energie-efficiënte software. Naar de efficiëntievan software wordt weinig onderzoek gedaan. Wel isgeconstateerd dat de huidige software zeer ineffi ciënt met transport, bewerking en opslag van dataomgaat. Ontwikkeling van ‘zuinige’ software isgewenst.1. Computers/processoren voorzien van bewerkingselementen die slechts één gespecialiseerde functie hebben (een voorbeeld is een processor voor grafische doeleinden). Door aparte functies inhardware-elementen onder te brengen kan eenhogere dataverwerkingssnelheid en een betereenergie- efficiëntie worden gehaald dan met ééngenerieke processor2. Door het gebruik van 3D integratie binnen processoren worden de datalijnen binnen een processorverkort, waardoor die zuiniger wordt.‹›3. Meer inzet van (intelligente) sensoren, die zelfgegevens kunnen verwerken. Sensoren verzamelen informatie over de omgeving. Speciale applicaties verwerken de enorme datastromen ennemen besluiten over de processen waarin desensoren worden toegepast. Door die sensorenintelligenter te maken, zodat die zelf informatiekunnen verwerken, kunnen datatransport encentrale verwerking verdwijnen.Dat bespaart energie.4. Ontwikkeling door telecombedrijven van energiezuinigere netwerken.13HOMEICT-sectorGreening of ICTGreening by ICTConclusiesBijlagen

2.6 De ambitie!‹Meer efficiënte inzet van algeïnstalleerde capaciteit,datacenters, ICT- en hardwarecomponenten en efficiënte software kunnen er voorzorgen dat in 2030 in deICT-sector zelf een energieefficiëntieverbetering vanminimaal 30% kan wordengerealiseerd ten opzichte vande huidige situatie. Dit staatgelijk aan 30% van 39 PJ(uitgaande van het scenario3, gemiddelde groei), dat is11,7 PJ. Met de energie- efficiëntie verbetering van11,7 PJ kan de ICT-sectorin totaal 117 miljoen eurobesparen.Tabel 1: E nergie-efficiëntie gerealiseerd door acties voor het thema:Naar een CO2-neutrale ICT-sectorNaar een energie-efficiënte ntie (PJ)Aandeel toe terekenen aanICT-sector (%)14Energieefficiëntie toete rekenen aanICT-sector (PJ)Energieefficiëntie toete rekenen aanICT-sector ( )ICT-sector11,7100%11,7117 miljoen 15Totaal11,711,7117 miljoen›14 Naar berekening van Arcadis15 Hier wordt uitgegaan van een prijs van 0,09 voor groot gebruik (bedrijven) per kilowattuur (kWh). Er is geen rekening gehouden met de vaste kosten en de prijsontwikkelingtot en met 2030. 1 PJ aan energie kost in dit geval 10 mln. Dit wordt als volgt berekend: 1 kWh is bij 40%rendement van de elektriciteitsproductie gelijk aan 9 MJprimaire energie. 1 PJ is dan gelijk aan 111.111.111 kWh.Dit maakt dat 1 PJ bij grootgebruik gelijk staat aan0,09 /kWh * 111.111.111 kWh 10 miljoen.14HOMEICT-sectorGreening of ICTGreening by ICTConclusiesBijlagen

2.7 Belangrijkste acties‹1. ICT-bedrijven kunnen veel energie-besparendemaatregelen nemen. Met de deelname aan deMJA3/MJP wordt dit gestructureerd opgepakt.Het objectief inzichtelijk krijgen van energiebesparende maatregelen voor ICT gebruikers, voor ICTbedrijven en op sector niveau is wenselijk, maarniet eenvoudig. ICT Office onderzoekt in samenwerking met deelnemende ICT-bedrijven welkeinternationaal gedragen meetinstrumenten hiervoor bruikbaar zijn, met als uitgangspunt dat dezegeen extra administratieve lasten met zichmeebrengen. Uiterlijk in 2013 moet dit onderzoekzijn afgerond, met als gewenst resultaat dat eenmeetinstrument wordt aanbevolen.2. Uiterlijk in 2014 wil ICT Office dat er in samenwerking met de VNG, IPO, woningbouwcoöperaties en LTO Nederland na onderzoek eenactieplan wordt opgesteld om restwarmte voorbedrijven en huizen te gebruiken en/of op teslaan.16 Voor een compleet overzicht zie bijlage 1: OverzichtRoutekaart ICT. Waar ICT Office als actor optreedt, dientdit te worden gelezen dat ICT Office het initiatief neemtnamens de ICT-sector.163. In overleg met de Topsector Energie/ EnergieNederland zal door ICT Office het initiatiefworden genomen om te onderzoeken of en zo jahoe datacenters kunnen worden gekoppeld aanSmart Grids. Dit onderzoek dient uiterlijk in 2013afgerond te zijn. Op basis daarvan wordt bepaaldwelke vervolg stappen wenselijk en mogelijk zijn.4. In het ontwikkelen van toepassingen vansensoren kan de software-industrie een grote rolspelen. ICT Office overlegt met de Topsector Hightech Systems & Materials en NWO of eenonderzoeksprogramma kan worden opgestelden worden uitgevoerd voor het domein Inzet intel ligente sensoren (2012/2013).›5. Versnel het onderzoek naar de ontwikkelingvan energie-efficiëntere software. Zorg dat eennieuwe generatie softwareontwikkelaars wordtopgeleid die energie-efficiëntere software kanontwikkelen.Deze actie is neergelegd bij het KnowledgeNetwork Green Software (2012/2013).17 orGreening of ICTGreening by ICTConclusiesBijlagen

3 Greening by ICT3.1 Bebouwde Omgeving‹›3.2 Slimme Energie Netten (Smart Grids)››3.3 Dynamisch en optimaal vervoersmanagement›16HOMEICT-sectorGreening of ICTGreening by ICTConclusiesBijlagen

3.1 Bebouwde Omgeving‹Onder de bebouwde omgeving, verantwoordelijk voor36% van het totaleNederlandse energieverbruik, worden naast huizenen de utiliteitssector ookwegen, kanalen, pleinen enparken verstaan. De zakelijke mobiliteit maakt ereveneens deel van uit, vanwege het Nieuwe Werkenen de invloed daarvan opbezetting van kantoren engereden kilometers. In tabel2 staat het energiegebruikvan de bebouwde omgeving.Tabel 2: e nergieverbruik in Nederland in 2009(bron: onderzoeksrapport 2012, EnergyGo)Energiegebruik 2009 (PJ)Huishoudens508Utiliteitssector402- Kantoorgebouwen165- Overige237Openbare ruimte22- Verlichting15- Overige7Zakelijke mobiliteit139- Woon-werk102- Zakelijk37Groot Bedrijfsleven(niet ICT)PMTotaal 1071›17HOMEICT-sectorGreening of ICTGreening by ICTConclusiesBijlagen

3.1.1 De bebouwde omgeving nu‹Een algemene trend is dat de energievoorzieningvan de bebouwde omgeving in de toekomst zalverschuiven van gas naar elektriciteit. In de circa7,4 miljoen huishoudens (2011) worden apparatenen warmteregelingen op dit moment meestal separaat en handmatig ingesteld, waarbij het energie verbruik niet wordt afgestemd op de behoefte vande gebruiker. Apparaten die onnodig aanblijven ofop stand-by staan verspillen energie.Uit onderzoek18 is gebleken dat openbare verlichting(straatverlichting, lichtreclame etc.) de grootste energiegebruiker (15 PJ) in de openbare ruimte is.De openbare verlichting past zich niet aan deomstandigheden aan (weer, mensen of voertuigen).Andere voorzieningen, zoals gemalen, bruggen enpompen, worden met elektromotoren van energie(7 PJ) voorzien. Die draaien meestal op vol vermogen, terwijl dat niet noodzakelijk is.De meeste energie in de utiliteitsector (circa 78.000kantoorgebouwen) gaat naar de verwarming,gevolgd door ICT en verlichting (beide goed voor.Net als in huizen worden installaties en apparatenin kantoren meestal separaat en hand matig ingesteld, zonder dat die zijn afgestemd op de activiteiten in het gebouw. Ook klimaatinstallaties enapparaten die ’s nachts aan blijven staan, verspillenenergie.Het personenvervoer neemt ongeveer 60% (263 PJ)van het totale energieverbruik van de transportsector(met uitzondering van de lucht- en scheepvaart) voorzijn rekening. Zakelijke mobiliteit vormt een substantieel onderdeel van het personenvervoer (139 PJ).Door het Nieuwe Werken (flexibilisering van werkplek en –tijd) is sprake van een positieve kentering.›18 ie/18HOMEICT-sectorGreening of ICTGreening by ICTConclusiesBijlagen

3.1.2 De bebouwde omgeving in 2030: een toekomstperspectiefWoningen in 2030 bieden meer comfort, gevenbewoners inzicht in hun energieverbruik, gebruikenminder energie en wekken zelf energie op (doormicro-warmtekrachtkoppeling19 en zonne-energie).Deze energie wordt opgeslagen of aan het elektri citeitsnet teruggegeven. Complexe installaties(geautomatiseerde water-, licht-, ventilatie- en warmteinstallaties, beveiligingsinstallaties en besturing van huishoudelijke apparaten) stemmen hetenergie verbruik af op de behoefte en leefwijze vande gebruikers.‹De verwachting is dat het aantal huishoudens in detoekomst sterk zal stijgen (van 7,7 miljoen in 2011naar 8,4 miljoen in 2030)20. Doordat het energieverbruik nog niet voldoende efficiënt wordt gemanaged,is er in huishoudens een besparingspotentieel van20% ten opzichte van de huidige situatie.De (gemeentelijke en provinciale) openbare verlichting schakelt over op het gebruik van automatischgeregelde LED-verlichting (7,8 keer zuiniger dantraditionele verlichting). De verwachting is dat in2030 alle openbare verlichting LED-verlichting zalzijn. De verlichting zal worden gedimd als het opstraat rustig is.Naar verwachting 40% van de beroepsbevolkingis in 2030 overgegaan op het Nieuwe Werken.Het aantal medewerkers dat op afstand werkt zalzijn verdubbeld, evenals het aantal dagen (van 1,5dag naar 3 dagen in de week). Ook leidt hetNieuwe Werken tot een productiviteitsstijging van650 miljoen euro, 90.000 tot 180.000 minder auto’sin het dagelijkse woon-werkverkeer en 14 miljardminder zakelijke kilometers (op een totaal vanruim 50 miljard kilometers)21.›De toepassingen voor huishoudens zijn ook bruikbaar voor utiliteitsgebouwen, met name kantoren.Kantoren zijn in 2030 energie-efficiënter (zelfs energieneutraal vanaf 2020 voor nieuwe gebouwen).Het aantal kantoorgebouwen neemt af door krimpvan de beroepsbevolking en het Nieuwe Werken.19 Micro-Warmtekrachtkoppeling installaties (ook wel HRe-ketels genoemd) leveren naast warmte ookelektriciteit21 PWC, Een verkenning van macro-economische effectenvan het Nieuwe Werken, 201120 CBS Regionale prognose huishoudens; 2011-204019HOMEICT-sectorGreening of ICTGreening by ICTConclusiesBijlagen

3.1.3 Maatregelen in de bebouwde omgevingDe ICT-sector kan met de volgende maatregelen bijdragen aan de ambities in de bebouwde omgevingvoor 2030:‹3.1.3.1 Particuliere Huishoudens enKantoorgebouwen Geïntegreerde regelsystemenDe ICT-sector kan voor woningen en kantoren geïntegreerde systemen ontwikkelen, waardoorsystemen en installaties in onderlinge afstemmingworden geregeld. Onderdeel hiervan kunnen zijn:klimaatbeheersingssystemen, warmte-installaties,ventilatiesystemen, zonweringen en waterinstallaties. Zij voorzien op een maximale, energie- efficiënte manier in het gewenste wooncomfortvan de gebruiker. EnergiemanagementsystemenSlimme energiemanagementsystemen kunnenbreder opereren dan alleen op het gebied vanenergiemanagement. Zo zal het mogelijk zijn omapparaten op afstand aan en uit te schakelen.Slimme energiemanagementsystemen zullen naarverwachting onderdeel worden van domotica(aansturen van apparaten door ICT) in SmartHomes. Ook in de utiliteitsbouw komen er SmartBuildings, die het opwekken van energie en energiegebruik regelen op basis van dynamischebeprijzing.3.1.3.2 Openbare ruimte Automatisch regelen openbare verlichtingZowel bij actief als dynamisch dimmen speeltICT een belangrijke rol. Bij actief dimmen wordtverlichting op afstand uitgeschakeld of gedimdop basis van vaste scenario’s die centraal wordenvastgesteld. Dynamisch dimmen gaat een stapverder. Naast scenario’s die op afstand wordeningegeven, worden er lokaal sensoren geplaatstom de verkeersdrukte (verkeerslussen in hetwegdek, bewegingssensoren) en het weer vast testellen.› ICT-regelsystemen voor elektromotoren(Smart Motors)De elektromotoren in openbare ruimtes ver bruikenmeer energie dan nodig. Met ICT-regelsystemenvoor elektromotoren wordt de hoeveelheid elektriciteit afgestemd op het gewenste vermogen.ICT regelsystemen22 kunnen de helft van de totalebesparing op elektromotoren voor hun rekeningnemen.22 Onderzoeksrapport Topsector Energie,Routekaart ICT 2030, EnergyGo, 201220HOMEICT-sectorGreening of ICTGreening by ICTConclusiesBijlagen

Greening RijksgebouwenDe Rijksgebouwendienst heeft grote ambities ophet terrein van het duurzaam maken van haaronroerend goed.23 In 2020 moet er 25 procent zijnbespaard. De Rijksoverheid neemt de komendejaren maatregelen om deze doelstellingen te realiseren. Om rijksdiensten te helpen energie tebesparen heeft de Rijksgebouwendienst eenzogenaamd basispakket met maatregelen ontwikkeld. De komende jaren worden in een grootaantal gebouwen de klimaatinstallaties gecontroleerd, opnieuw ingeregeld en getest.‹3.1.3.4 Groot Bedrijfsleven (Niet ICT)In november 2011 hebben CIO’s van groteNederlandse bedrijven een convenant gesloten vooreen energie-efficiënte operatie. De CIO’s willen inperiode 2012-2015 werken aan het energie-efficiënter maken van hun ICT. Doelstelling is het meten vande energieconsumptie en het investeren en bevor deren van het gebruik van energie-efficiënteIT-gerelateerde oplossingen in het eigen bedrijf.3.1.3.3 Zakelijke mobiliteit Het Nieuwe WerkenHet Nieuwe Werken leidt naast de andere positieve effecten uiteindelijk tot een energiebesparingvan 38,8 PJ (ter waarde van ruim 390 miljoeneuro in 2030). Hiervan kan 50% aan de ICT-sectorworde

woordiger van de Nederlandse ICT- en officesector. Deze Routekaart is gefinancierd door het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, en ondersteund in de rol van opdracht-gever door Agentschap NL. Atos Consulting heeft de Routekaart opgesteld en de proces-begeleiding verzorgd voor het opstellen van de Routekaart ICT 2030.