AL-QURAN DAN AL-SUNNAH TERAS KERJAYA KEILMUAN AL

AL-QURAN DAN AL-SUNNAHTERAS KERJAYA KEILMUAN AL-GHAZALIPROFESOR ZAKARIA BIN STAPAAbstrakAl-Ghazali r.h. merupakan seorang tokoh intelektualtersohor di Timur dan di Barat. Ketokohan beliau sukarditandingi oleh mana-mana tokoh lain yang pernahdilahirkan oleh tamadun Islam. Keilmuan beliau sangatensiklopedik di mana beliau dapat menguasai pelbagaijenis ilmu yang terdapat pada zaman beliau seperti ilmutasawuf, fiqh, usul al-fiqh, ilmu kalam, falsafah, logik sertahadis dengan baik. Apa yang lebih menarik pada diri alGhazali ialah kekuatan pendirian beliau yang tidak silaudan tenggelam dalam kehebatan tradisi keilmuan Yunaniyang sudah tersebar luas pada masa itu. Malahan beliauberjaya muncul dengan ketulenan identiti ilmu Islamyang diwarnai oleh corak serta inspirasi al-Quran dan alSunnah.Tulisan ini mencerakinkan kerjaya keilmuan alGhazali dengan memilih dua bidang ilmu yang sangatrapat hubungannya dengan beliau iaitu akhlak dantasawuf. Dalam bidang akhlak, khususnya dalam prosespembentukannya, al-Ghazali menegaskan bahawa aspekroh perlu dididik dengan pendekatan al-mujahadah dana l-riyadah supaya is selaras dengan kehendak syarak.Menurut al-Ghazali, ukuran baik dan buruk akhlakmestilah ditentukan oleh syarak dan akal murni manusiayang tunduk kepada kehendak syarak. Dalam bidangtasawuf pula, beliau bukan hanya pendokong, malahmerupakan benteng pertahanan utama tasawuf sunni iaitutasawuf yang mengikat pelbagai amalan dengan al-Qurandan al-Sunnah. Magnum opus beliau iaitu Ihya"Ulum al-83

Jurnal Penvelidikan IslamDin menunjukkan dengan jelas bahawa metode penulisanbeliau memberikan keutamaan kepada al-Quran dan alSunnah di mana setiap topik di dalamnya dimulai denganpandangan kedua-dua sumber hukum tersebut.PendahuluanBerdasarkan fakta-fakta yang terkandung dalam pelbagai literaturyang ada di sekitar kita, yang amat jelas adalah bahawa al-Ghazalimerupakan seorang tokoh yang cukup terkenal di serata dunia. Dinegara-negara Islam khususnya, kitab-kitab atau terjemahannyaditelaah dan dijadikan teks di pelbagai institusi pendidikan.Berdasarkan dapatan daripada satu penyelidikan yang dilakukandi negeri Kelantan pada awal 1980-an, kitab-kitab Ihya"Ulumal-Din, Minhajserta Sirur al-Salikin (saduran Syeikh Abd al-Samad al-Falembani) hasil tulisan al-Ghazali menjaditeks pengajian ilmu Tasawuf di beberapa buah institusi pengajianpondok di seluruh negeri Kelantan.'Di Barat atau Eropah pula, al-Ghazali dikenali secara meluas samaada menerusi terjemahan pelbagai hasil tulisan beliau ke dalambahasa Eropah ataupun melalui kajian yang dilakukan secaraberterusan tentang peribadi dan ketokohan beliau sebagai seorangilmuan Muslim tersohor zaman pertengahan.2 Catatan seorangtokoh Tasawuf di Barat masa kini, Annemarie Schimmel di dalamsebuah buku yang cukup terkenal, Mystical Dimensions of Islammemperkukuh kenyataan ini di mana beliau menyatakan:1 Zakaria (1993), "Kefahaman Tasawuf di Kalangan MuslimKelantan", Dlm. Muhammad YusoffHussain et al. Isu-Isu Usuluddindan Falsafah. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia, hlm168, 1792 al-Taftazani, Al-Taftazani, Abu al-Wafa' al-Ghanimi (1976),Madkhal ila al-Tasawwuf al- Islami, Qahirah: Dar al-Thaqafah lial-Tiba' ah wa al-Nashr, hlm 189-19184

Al-Quran Dan Al-Sunnah Teras Kerjaya Keilmuan A1-GhazaliNo thinker medieval Islam has attracted the interest ofthe Western scholars more than Ghazali. Numeroustranslations ofhis works are available in Western languages.Discussions about Ghazali's true character have beengoing on for decades. Was he a subjectivist, or a faithfulmember of the Muslim community who accepted the givenreligious fact? How can the divergent viewpoints on theseveral issues of philosophy and theology be explained?To what extent was he sincere in his conversion? Manyaspects of his thought have been studied in recent years,but much remains to be done (p.97).3Al-Ghazali berupaya menyelami dan menguasai pelbagai jenisilmu yang ada pada zamannya. Ini termasuk perbendaharaan ilmutamadun Greek. Sungguhpun begitu, beliau tidak terpengaruhdengan gagasan tinggalan tamadun asing tersebut, malah beliaumuncul dengan ketulenan identiti ilmu Islam yang diwarnaioleh corak serta inspirasi al-Quran dan al-Sunnah. Kehebatandan keupayaan seumpama inilah yang melayakkan beliau diberigelaran sebagai Hujjat al-Islam.Teras Kerjaya Keilmuan Al-GhazaliDalam usaha meneliti kedudukan al-Quran dan al-Sunnah sebagaiteras kerjaya keilmuan al-Ghazali, tulisan ini akan memberi fokuskepada tiga perkara utama berikut: latar diri dan kerjaya keilmuan al-Ghazali, gaya penghayatan ilmu tasawuf al-Ghazali, dan akhlak dan proses pembentukan akhlak dalam pandanganal-Ghazali.3 Schimmel, A. (1983), Mystical Dimensions of Islam. Chapel Hill:The University of North Carolina Press, hlm 9785

Jurnal Penvelidikan Islam1. Latar diri dan kerjaya keilmuan Al-GhazaliNama sebenar AI-Ghazali ialah Muhammad bin Muhammad binMuhammad bin Ahmad al-Tusi yang terkenal dengan panggilanal-Ghazali.4 Beliau dikuniyahkan sebagai Abu Hamid dan diberipelbagai gelaran, terutamanya sebagai Hujjat al-Islam.Al-Ghazali dilahirkan pada tahun 450H (1058/1059M) di sebuahkampung bernama Ghazlah yang terletak di pinggir bandarTus, Khurasan.5 Beliau kembali ke rahmatullah pada hari Isnin,14 Jamadilakhir tahun 505H (18 Disember 1111M), di bandarkelahiran beliau iaitu Tus, Khurasan yang terletak dalam negeriParsi.6Terdapat sedikit pertikaian pendapat yang sehingga kini masihbelum selesai secara muktamad tentang asal usul keluarga alGhazali, sama ada mereka berasal dari Arab tulen atau bangsaParsi. Golongan yang mengatakan al-Ghazali berbangsa Arabberhujah bahawa keluarga beliau telah berpindah dan menetap dinegeri Parsi sejak negeri tersebut dibuka oleh Islam. Mereka yangberpendapat beliau berbangsa Parsi pula mengatakan pengaruhIslam telah begitu sebati dalam gaya hidup dan pengalamankeluargatersebut sehingga unsur-unsur Arab sudah menjadibegitu dominan dalam kehidupan harian mereka, termasuk dalamhal yang berhubung dengan pemberian nama dan perkara-perkaralain yang seumpamanya.'Bapa al-Ghazali merupakan seorang yang kuat beragama, warak,salih dan fakir. Dia bekerja memintal (vaghzil) suf untuk dijual4 ai-Subki, Taj al-Din (1964), Tabayat al-ShatiVTah al-Kubra. Ed. Atbd al-Fattah Muhammad Hilw dan Muhammad Muhammad alTanahi, 7 Vols. Misr: Matba'ah Isa al-Babi al-Halabi.5 al-Subki (1964), jil 6, hlm 193; dan Mahmud (1972), him 356 al-Sharbasi (1975). him 217 al-Subki (1964). jil 6, hlm 193; al-Sharbasi (1975), hlm 25; danMahmud (1972), him 3586

Al-Quran Dan A1-Sunnah Teras Kerjaya Keilmuan A1-Ghazalidi kedainya di Bandar Tus bagi menyara keluarganya. Dia jugamerupakan seorang yang sangat cintakan ilmu dan para ulama. Initerbukti dengan kekerapannya menghadiri majlis-majlis ilmu yangdikendalikan oleh para ulama, malahan kerap pula membiayaimajlis-majlis seumpama itu dalam kadar yang termampu olehnya.Dia meninggal dunia semasa al-Ghazali masih kecil, iaitu semasabeliau berumur kira-kira enam tahun. Oleh itu, penjagaan danpendidikan al-Ghazali serta adiknya telah diwasiatkan oleh bapanyakepada seorang kawannya, iaitu seorang sufi yang salih.8Al-Ghazali telah dimasukkan oleh kawan bapanya ke salahsebuah sekolah agama di Bandar Tus untuk mempelajari ilmufiqh daripada Ahmad al-Radhakani, salah seorang daripadafuqaha terkenal di bandar tersebut. 9 Kemudian, beliau berhijrahke Jurjan untuk mendalami ilmu fiqh. Di sana beliau bergurudengan salah seorang ulama bernama al-Imam Abu al-QasimIsma' il bin Mas'adah al-Isma'iliyy. Daripada guru ini, Al-Ghazalimempelajari apa yang dinamakan sebagai al-Ta 'liqah iaitu catatancatatan semacam buku yang mengandungi pelbagai nukilan danmudhakkirat berhubung dengan pelbagai.furu 'fiqh al-Shafi 'iyyah.Beliau kemudian kembali semula ke Tus dan menetap selamakurang lebih tiga tahun bagi menguasai segala yang dipelajari diJurj an.' Seterusnya dalam proses pencarian ilmu, al-Ghazali telah berhijrahpula ke Naysabur, bandar yang paling besar di Khurasan padawaktu itu. Di Naysabur, beliau berguru dengan seorang tokohilmu Kalam al-Ash'ariyyah yang terkenal iaitu 'Abd al-Ma'ali alJuwayni yang dikenali juga dengan gelaran Imam al-Haramain.Dalam tempoh berada di Naysabur, al-Ghazali telah belajarbersungguh-sungguh sehingga beliau mahir dalam pelbagai8 al-Subki (1964), jil 6, hlm 201; dan al-Sharbasi (1975), hlm 529 al-Subki (1964), jil 6, hlm 195; dan Qasim (1970), him 6110 al-Subki (1964), jil 6, hlm 195; al-Taftazani (1976), him 193, danal-Sharbasi (1975), him 27- 2887

Jurnal Penyelidikan Islambidang ilmu, seperti ilmu Fiqh Mazhab Syafi'e, Ilmu Khilaf,Jidal, Usul al-Din, Usul al-Fiqh, Mantiq, Hikmah dan Falsafah.Al-Ghazali didapati terus-menerus mendampingi gurunya, Imamal-Haramain sehingga gurunya itu meninggal dunia pada tahun478H/1084M."Kematian Imam al-Haramain menyebabkan al-Ghazalimeninggalkan Naysabur dan berhijrah ke al-Ma'askar untukmenghadiri majlis-majlis ilmu yang sentiasa diadakan di sanadi bawah naungan Nizam al-Muluk, seorang wazir kepada alSultan Malik Shah al-Saljuqi. Para ulama di al-Ma'askar danNizam al-Muluk sendiri telah memberi pengiktirafan terhadapkeluasan dan kehebatan ilmu beliau. Setelah kurang lebih limatahun berada di al-Ma'askar, al-Ghazali dilantik oleh Nizam alMuluk menjadi guru di al-Madrasah al-Nizamiyyah, Baghdadiaitu pada tahun 484H semasa beliau berumur 34 tahun. Dalamtempoh beliau mengajar di Baghdad inilah kecemerlangandan titik puncak keilmuan beliau yang bersifat zahir terserlah.Majlis ilmu yang dikendalikan oleh beliau pada waktu itu telahdihadiri oleh ulama-ulama terkemuka sehingga menjangkau400 orang, antaranya Ibn Aqil, Abu al-Khattab dan ulama lain.Pada keseluruhannya, seperti yang dinyatakan oleh Ibn Asahir,kedudukan al-Ghazali di Baghdad pada waktu itu adalah amattinggi sehingga hampir-hampir mengatasi penghormatan terhadappara pembesar negeri dan raja-raja. Ibn Isma'il al-Farisi dalamhubungan ini menyatakan:''Sesungguhnya semua orang menjadi terpesona denganpengajaran dan sudut-sudut pandangan beliau; laludengan itu beliau layak digelar Imam al-Iraq setelahgelaran imam itu diperolehinya di negeri Khurasan.11 Taftazani (1976), hlm 183; Mahmud (1972), hlm 36: dan al-Subki(1964), jil 6, hlm 19512 al-Syarabasi (1975), hlm 35; al-Subki (1964), jil 6, hlm 196-197;al-Taftazani (1976), hlm 183; Mahmud (1972), hlm 37; dan Qasim(1970), hlm 6288