2017, Tomo 2 Interdisiplinaryong Journal Sa Edukasyong .

89Introduksiyon/Galileo S. ZafraKailangan ng talas sa edukasyong pangkultura. Talas ng ulo. Talas ng isip. Talas hindi lang sametodo ng pagtuturo kundi lalo na, sa laman ng ituturo. Talas hindi lang sa paghahanap ng nilalamanng pagtuturo kundi sa mismong produksiyon ng ituturong kaalaman at karunungan.Sa koleksiyong ito ng Talas Journal, ang ikalawang tomo, napapatampok ang mga saliksikat suri sa iba’t ibang aspekto ng kultura at lipunang Filipino. Makabuluhan ang mga artikulo hindilamang dahil sa inilalahad nitong mga kaalaman, pananaw, idea, kundi maging sa ipinamamalas nitongmga paraan ng pananaliksik at pamantayan ng pagsusuri. Mababasa, kundi ma’y mahihiwatigansa mga artikulo ang mga batayan ng pagpili ng paksa at pagtiyak ng suliranin ng pag-aaral; angpagtukoy ng puwang sa pananaliksik batay sa daloy ng mga naunang pag-aaral; ang pagpapasiyasa pinakaangkop na metodo ng pananaliksik; at ang pagtiyak sa teorya, konsepto, o dalamut nababalangkas ng pag-aaral o magiging salalayan ng pagsusuri—ang lahat ng ito ay pawang hinuhugisng oryentasyong Filipino ng Filipinong mananaliksik, at pangunahing hinuhulma ng Filipinongkonteksto ng kultura, lipunan, at kasaysayan.Sa papel na “Kasákit endú Tudtúlan: Danas ng ‘Sákit’ sa Kuwento ng Isang Maguindanaonpara sa ‘Sariling Pagtatakda’” ni Mary Jane B. Rodriguez-Tatel, itinampok ang tudtúlan (kuwento,sa wikang Maguindanaon) bilang alternatibong pamamaraan ng pananaliksik na nakatuon sa larangna personal—sa kaibuturan ng sarili—ng isang Maguindanaoan. Malay sa limitasyon ng mgadominanteng paradaym, metodolohiya, at pamamaraan ng pananaliksik mula sa labas, bumaling angawtor sa sariling tradisyon ng pananaliksik sa Filipinas, ang mga katutubong pamamaraan (tulad ngpakapa-kapa, pakikipagpalagayang-loob, pakikisama, pakikipagkuwentuhan) na matagal nang nilinangsa larang ng Sikolohiyang Pilipino. Sentral na aspekto sa mga pamamaraang ito ang pagbubuo ng mgaugnayan o pakikipag-ugnayan na maitutumbas sa Pilipinong dalumat ng kapwa at pakikipagkapwa. Sakatapusan ng papel, bukod sa paglalarawan sa sarili ng isang Maguindanaoan na nasa hugpungan ngsamut saring tunggalian, nakapaghain din ang awtor ng ilang muni at kabatiran hinggil sa katangianat bisa ng tudtulan bilang paraan ng paglikha ng kaalaman: kabukasan ng isip ng mananaliksik,pakikipagpalagayang-loob, pagbuo ng pangmatagalang ugnayan, paggamit ng pandama at pagdama,tudtulan bilang kapwa panitikan at kasaysayan, at “bayanihan sa paglikha ng kaalaman.”Sa artikulong “Mga Naratibo ng Pakikibaka sa Hacienda San Antonio at Sta. Isabel ngIlagan, Isabela Laban sa Korporasyong ANCA (1980-1983)” ni Joanne V. Manzano, ang pagkalapng mga naratibo din ng mga karaniwang mamamayan ang pangunahing metodo ng pananaliksik.Tinipon ng awtor ang mga kuwento ng mga magsasaka, at mula rito, hinalaw ang gunita at unawang mga tao tungkol sa mga nangyari sa lupaing kanilang sinasaka at inaagaw ng kroni ng datingpangulong Marcos. Sa pagbuo ng naratibong ito, hindi lamang naisalaysay ang tugon, tindig,tagumpay ng kolektibong pagkilos ng mga magsasaka, kundi nag-aambag din ito sa diskursongpangkasaysayan hinggil sa mga pangyayari sa kanayunan noong dekada 1970 hanggang 1980,panahon ng Batas Militar.Itinatampok naman sa papel na “Ang Bawat Panayam ay Paaralan ng Pagkatuto: AngPeministang Paghabi ng Kasaysayan ng Kababaihan ng Tundo” ni Nancy Kimuell Gabriel angkasaysayang pasalita bilang bagong batis sa pagbuo ng kasaysayan. Hindi tulad ng tradisyonal nahistoryograpiyang nagbibigay-diin sa mga dokumentong nakasulat, ang kasaysayang pasalita ayhigit na nakabatay sa mga panayam, kuwento, kuwentuhan. Ang ganitong metodo ay nagigingTomo 2, 2017/ TALASlalong mahalaga sa pagsisiyasat sa personal at kolektibong buhay ng kababaihang mahihirap dahilang mga salaysay nila ay hindi nagkapuwang sa mga sangguniang nakasulat. Sa may tatlong taongpananaliksik ng awtor sa larang, hindi lamang mga salaysay ng kababaihan ang kaniyang nalikomkundi maging ang mga danas at kabatiran hinggil sa gawaing panlarang at kasaysayang pasalita bilangmga pamamaraan ng pananaliksik. Ambag ang papel na ito sa patuloy na paglinang sa peministangmetodo ng pananaliksik na nakapook sa kultura at lipunang Filipino.Sa artikulong “Ang Sabungerong Indio, Dayuhang Manonood: Mga Panlipunang Pananawat Kaisipan sa Pagsasabong at Sabungan mula sa mga Tala ng Dantaon 19” ni Emmanuel JaysonV. Bolata, imbestigasyon sa artsibo at metodong dokumentaryo naman ang ginamit na mgapamamaraan ng pananaliksik. Paksa ng papel ang kultura ng sabong sa dantaon 19. Pangunahingbatis ng mananaliksik ang primaryang sanggunian—ang 17 tala ng mga paglalakbay na sinulat ng mgadayuhang namalagi sa Filipinas nang may iba’t ibang tagal. Ngunit hindi niya ginamit ang mga talang paglalakbay bilang transparente at di-problematikong dokumentasyon ng iba’t ibang aspekto ngkulturang Filipino, lalo na ng sabong. Sa halip, isinailalim niya ang mga ito sa mapanuring pagbasa na,sa kabila ng mga pagtuligsa sa sabong, humantong sa kabatiran na ang patuloy na pag-iral ng sabongay patunay ng patuloy ring paggigiit ng mga sinakop sa kanilang kultura sa gitna ng kolonyalismo.Mga primarya rin pati na sekundaryang materyal ang sinangguni ni Palmo R. Iya sakaniyang papel na “Si Kapitan Andres Novales at ang Kaniyang Pag-Aalsa Noong 1823.” Angpananaliksik ay nakatuon sa isang creole na nag-alsa noong unang hati ng dantaon 19, gayundinsa pangkasaysayan at panlipunang kontekstong nagluwal ng ganitong pagkilos. Hindi lamang nitoipinakikilala sa Filipinong mambabasa si Novales kundi naglalarawan din sa dinamika ng ugnayan ngmga peninsulares at insulares, ugnayan ng mga Espanyol, mestiso, katutubo, at nagdaragdag din ngkabatiran sa tradisyon ng mga pag-aalsa sa Filipinas kontra sa mga kolonyalistang Espanyol.Sa papel namang “Masid, Unawa at Arok sa Ako ng Penitensiya sa Kalayaan, Laguna” niJeremy Reuel N. dela Cruz, ginamit niyang pamamaraan sa pananaliksik ang mas kilala sa terminongobserbasyon para pag-aralan ang tanghal ng penitensiya sa Kalayaan, Laguna. Tinawag niya angpanimulang metodo ng pagkuha ng datos bilang masid. Maaaring mula sa lente ng isang lubog salarang ng dulaan, nagtuon ang masid ng mananaliksik sa gayak at galaw na nagluwal ng mga tanong.Mula rito, ang masid ay tumungo sa unawa—ang pagtanaw sa penitensiya mula sa pananaw mismong mga penitensiyador. Sa bandang katapusan naman ng pananaliksik, itinampok ang arok bilangprosesong nagpatingkad sa dalumat ng pag-ako ng mga penitensiyador bilang pag-aalay ng sarili.Ang papel na “Bitak sa Tapayan: Ilang Tala at Tagay hinggil sa Karahasan, Kagandahangasal at Awit-epikong Kudaman ng Palawan” ni Arbeen R. Acuña ay gumamit naman ng pagsusuringtekstuwal sa paghimay sa epikong-bayan sa layuning magbigay ng paliwanag hinggil sa ilang aspektong kultura, kaugalian, gawi at asal, at pananaw-mundo ng mga Palawan. Isinentro ang pagsusuri samga kagamitang madalas banggitin sa Kudaman upang mapasok ang mundo at kamalayan ng mgaPalawan sang-ayon sa kanilang pamantayan. Mula sa teksto, gumamit din ng mga sekundaryangsanggunian at komparatibong lapit upang mailugar ang epiko sa salimuot ng kasaysayan at lipunan ngmga Palawan at iba pang kaugnay na pangkat-etniko. Iniluwal nito ang pagbasang tumitinag sa mgadikotomiya halimbawa ng mabuti/masama, marahas/mapayapa, at nagpapaintindi kung paanongmaaaring humantong ang mga Palawan sa pagtatatanggol sa sarili sa pamamagitan ng digma naitinuturing nilang laro.Pagsusuring tekstuwal din ang pangunahing metodong ginamit sa artikulong “Idealismo saPatnubay at Panuto: Pananagisag sa Birtud ng Babae sa Awit” ni Pauline Mari Hernando. Nakatuonang pagbasang kritikal sa awit na Patnubay nang Cabataan o Talinghagang Buhay ni Eliseo at ni

1011Hortensio (1901) na sinulat ni Joaquin Tuason, isa mga pinakaproduktibong tagasalin at manunulatsa Tagalog at Espanyol noong huling bahagi ng kolonyalismong Espanyol hanggang sa unang dekadang kolonyalismong Amerikano. Pinatutunayan ito ng mga aklat niya hinggil sa kabutihang asal, dasal,pagninilay, pagsasanay sa kabanalan, moralidad, at wastong pagkilos. Gamit ang lenteng makauri,pangkasarian, at postkolonyal, naipakita ng pagsusuri na ang awit ni Tuason ay tumalima lamang sapamantayan ng umiiral noong sensura, at kung gayo’y naging tagapamansag ng kung ano ang mabutiat masama, tama at mali, lalo na para sa kababaihan, ayon sa panuntunan ng mga mananakop.Sa papel na “Sa Pagitan ng Agham at Sining: Ang Kaso ng Epektibong Pakikipagkapuwa”ni U Z. Eliserio, inilahad at inusisa naman ng awtor ang mga idea nina William MacAskill at PeterSinger tungkol sa etika, sa pagtulong, sa pakikipagkapuwa na para sa kanila, upang maging epektiboat episyente, ay kailangang sukatin, bilangin, kalkulahin, at gamitan ng pamantayang makaagham.Dinala ang awtor sa pagtalakay sa ugnayan ng sining at pakikipagkapuwa. Gamit ang mga pananawat kritika nina Alice Guillermo at Jonathan Beller sa sining-biswal na nakatuntong sa mga idea ngMarxismo, natukoy ng awtor ang mga limitasyon ng utilitaryanismo na siyang tinutuntungan namanng dalawang naunang pilosopo, at nakapagpalitaw ng mga bagong pagtingin at kabatiran tungkol sakabuluhan ng sining.Ang mga sumusunod na papel sa koleksiyon ay nagtatampok naman sa kaalamang-bayan atkulturang Filipino, at gayundin, sa ilang pamamaraan at larang kung paano at kung saan isinusulongang mga ito—sa pagpapaunlad ng wika, sa pagsasa-Filipino ng mga disiplinang akademiko, sakomunikasyong pangmadla, sa paggamit ng makabagong teknolohiya sa edukasyon. Maituturing namga halimbawa ang tinalakay sa mga papel kung paanong maitataguyod ng mga Filipinong edukadorang kulturang Filipino lampas sa klase at silid aralan.Sa papel na “Kappanimad-On: Ang Adaptibong Kasangkapang Pangwika at Pagtinginsa Ilang Tala Ukol sa Pagpapayabong ng Kaalamang-Bayan sa UP Kolehiyo ng Agham Panlipunanat Pilosopiya” ni Vicente C. Villan, itinampok niya ang dalumat ng panimad-on ng mga Kinaray-a,Hiligaynon, at Aklanon—tumutukoy sa naisantabing kaalamang-bayan—bilang salitang pantukoysa “lohikang pangkalinangan na matagal nang nakaugat sa kasaysayang intelektuwal ng Kolehiyo ngAgham Panlipunan at Pilosopiya.” Ang dalumat na ito ay nagiging halimbawa rin ng “adaptibongkasangkapang pangwika” (pagtuklas ng mga konsepto o kategorya sa wika na pinayayamanang kahulugan) upang bigyang-ngalan, kahulugan, at katuturan ang ilang aspekto ng pagtuturo,pananaliksik, paglilingkod-bayan, at ang kabuoang tradisyong intelektuwal ng Kolehiyo sapagtataguyod at pagpapayabong ng kaalamang-bayan.Ipinaliwanag ni Carlos P. Tatel, Jr., sa papel na “Tabi-tabi Folkloradyo! sa DZUP 1602:Salugpungan ng Folklore, Agham Panlipunan at Philippine Studies sa Pangmadlang Komunikasyon”ang karanasan ng Tabi-tabi Folkloradyo, isang programang panradyo, na nagtatampok sa folklorebilang kaalamang-bayan. Sa paglalahad ng danas at suri sa mga naging paksa ng programa, naipakitasa papel kung paano naging totoo at mabisa ang salugpungan—ang pagtatagpo—ng mga institusyonat organisasyong akademiko, ng iba’t ibang larang ng kaalaman, ng tagapagpahayag at tagapakinig, ngakademiko at bayan, ng dati at ngayon, dahil binibigkis na lahat ng folklore, ng kaalamang-bayan, ngkultura.Sa papel na “Pasundayag: Pagpapalitaw ng Kapangyarihang Kultural sa Kasaysayan atPilosopiyang Pilipino” ni Ma. Theresa T. Payongayong, ang pagsisikap na linangin ang PilosopiyangPilipino, pilosopiyang nakaugat sa sariling wika at danas, ay inilugar sa naratibo ng pagsisimula atpagsulong ng kapangyarihang kultural sa kabuoang kasaysayan ng bansa, gayundin sa kasaysayan ngPilipinisasyon ng agham panlipunan lalo na sa Unibersidad ng Pilipinas. Kinailangan ang ganitongTomo 2, 2017/ TALASpagbabalik-tanaw sa kasaysayan upang maisakonteksto ang mga pagsisikap ngayon sa larang ngpilosopiya at agham panlipunan sa UP at ipasundayag—palutangin ang nakakubli at magpakitanggilas—ang maaaring iambag ng Pilosopiyang Pilipino sa patuloy na paggigiit ng kapangyarihangkultural ng mga Filipino.Ibinahagi naman ni Jayson de Guzman Petras sa artikulong “Paglusong at Pagsulong saWika, Kultura, at Lipunang Filipino sa Sistemang Dihital: Karanasan sa Proyektong eFilipinianaMOOC ng UP Open University” ang karanasan sa pagbuo at pagpapatupad ng kursong Wika,Kultura, at Lipunan gamit ang programang Massive Open Online Course (MOOC). Ang MOOC ayisang kursong online na dinisenyo para sa malaking paglahok at libreng pag-akses—nakatuntong samga prinsipyong massiveness, openness, at connectivism. Dahil sa lawak ng puwedeng maabot ngkursong ito, naroon din ang malaking potensiyal nito upang mapayaman ang bahaginan hinggil saiba’t ibang paksa at usaping pangwika, pangkultura, at panlipunan.Sa koleksiyon ding ito, kabilang ang ilang malikhaing akda—maikling kuwento at mgatula: ang “En Memoria Cariñosa: Soldado Tenso Conserbado (1898-1976)” ni Amado Anthony G.Mendoza III; at ang mga tulang “Ang Tagapangalaga ng Liham,” “Liham Kay Sido,” at “Liham saTaga-Islang Lumisan” ni Allan C. Popa. Lihis sa karaniwang pagbubukod ng mga malikhaing akdasa tuwing ilalathala kasama ng mga saliksik at kritikal na papel, ang lahat ng ambag sa koleksiyong itoay magkakasama sa iisang hanayan lamang upang ipaalala na ang mga proseso ng pagsulat at pagbasang mga malikhaing akda, sa isang banda, ng mga saliksik at mapanuring papel, sa kabilang banda, ayhindi ganap na magkahiwalay at magkaiba.Ang akda ni Mendoza III, sa isang pagbasa, ay nagsisilbing alegorikong paglalahad ngpagtatagisan ng mga koserbatibo’t progresibong pananaw sa iba’t ibang yugto ng

IV. Sabungerong Indio, Dayuhang Manonood: Mga Panlipunang Pananaw at Kaisipan sa Pagsasabong . maaaring magsilbing hikayat at hamon para makilahok sa produksiyon ng kaalaman na mahalaga sa nagbabagong mga konteksto ng edukasyon, kultura, at lipunang Filipino. Pagbati sa lahat ng mga nag-ambag sa paglalathala ng Talas Journal 2017.