BIOLOGIE - Ond.vvkso-ict

LevenBiologische eenheidBiologische eenheidBiologische eenheid- Cel op lichtmicroscopisch ni- Cel op lichtmicroscopisch- Cel op submicroscopisch niveau:veau herkennenniveau: prokaryote en eukaryoprokaryote en eukaryote cel, plant- Organisme is samenhang tuste cel, plantaardige en dierlijkeaardige en dierlijke celsen organisatieniveaus (cellen celweefsels - organen)- Bloemplanten: functionelebouw wortel, stengel, blad,bloem- Gewervelde dieren (zoogdier) mens: (functionele) bouw(uitwendig-inwendig; organenstelsels)Soorten- Herkennen a.d.h.v. determineerkaarten- Verscheidenheid- Aanpassingen aan omgevingSoorten- Determineren en indelenSoorten- Als voortplantingscriterium- Genetische variaties: adaptatie,modificatie, mutatieIn stand houden van leven- Bij zoogdieren en de mens: de structuur en de functie vanspijsverteringsstelsel transportstelsel ademhalingsstelsel excretiestelsel- Bij bloemplanten de structuuren functie van hoofddelenIn stand houden van leven- Bij zoogdieren en de mens: structuur en functie van zenuwstelsel, bewegingsstructuren, hormonale regulatiesIn stand houden van leven- Stofuitwisseling- Stofwisseling- Homeostase (U)Interacties tussen organismenonderling en met de omgeving- Gezondheid (n.a.v. stelsels)Interacties tussen organismenonderling en omgeving- Gezondheid: invloed van micro-organismen- Gedrag- Abiotische en biotische relaties: - Abiotische en biotische rela voedselrelatiesties: invloed mens voedselrelaties materiekringloop energiedoorstroming invloed van de mens- Duurzaam leven- Ecosystemen- Duurzame ontwikkelingInteracties tussen organismen onderling en omgeving- Gezondheid: immunologie(U)Leven doorgevenLeven doorgeven- DNA en celdelingen (mitose en meiose)- Voortplanting bij de mens: verloopen hormonale regulatie- Chromosomale genetica- Moleculaire genetica- Voortplanting bij bloemplantenen bij de mensEvolutieEvolutie- Verscheidenheid- Soortenrijkdom- Biodiversiteit vaststellen- Ordenen van biodiversiteit- Aanpassingen aan omgeving bijgebaseerd op evolutionaire inbloemplanten, gewervelde diezichtenren (zoogdieren)8D/2014/7841/011- Stofuitwisseling: passief en actief- Biotechnologie/gentechnologieEvolutie- Biodiversiteit verklaren- Theorieën- Van soorten m.i.v. ontstaan vaneerste leven en van de mens3de graad aso-pool wetenschappenAV Biologie

Waarnemen van organismenen verschijnselen- GeleidWaarnemen van organismen enverschijnselen- Geleid en gerichtWaarnemen van organismen en verschijnselen- Gericht- InterpreterenMetingen- Massa, volume, temperatuur,abiotische factoren (licht,luchtvochtigheid )- Een meetinstrument correctaflezen en de meetresultatencorrect noterenMetingen- Meetnauwkeurigheid- Kracht, druk- SI eenhedenMetingen- Spanning, stroomsterkte, weerstand,pH, snelheid- TitrerenWetenschappelijke vaardighedenGegevens- Onder begeleiding: grafieken interpreterenGegevens- Begeleid zelfstandig: grafieken opstellen en interpreteren kwalitatieve en kwantitatieve benaderingen van wetmatighedeninterpreteren verbanden tussen factoren interpreteren: recht evenredig enomgekeerd evenredig, abiotische en biotische- Determineerkaarten hanteren - DeterminerenGegevens- Zelfstandig: grafieken opstellen en interpreteren kwalitatieve en kwantitatieve benaderingen van wetmatigheden interpreteren verbanden tussen factoren opsporen en interpreterenInstructies- Gesloten- BegeleidInstructies- Gesloten en open instructies- ZelfstandigInstructies- Gesloten en open instructies- Begeleid zelfstandigMicroscopieMicroscopieMicroscopie- Lichtmicroscopische beel- Microscoop en binoculair: gebruik - Microscoop en binoculair: zelfstanden: waarnemen en interpre- - Lichtmicroscopische beelden:dig gebruikterenwaarnemen, interpreteren- Lichtmicroscopie: preparaat maken,waarnemen en interpreteren- Submicroscopische beelden: waarnemen en interpreterenOnderzoekscompetentie- Onder begeleiding en klassikaal- Onderzoeksstappen onderscheiden: onderzoeksvraag hypothese formuleren voorbereiden experiment uitvoeren, datahanteren, resultaten weergeven, besluit formuleren3de graad aso-pool wetenschappenAV - Onder begeleiding en alleen of in- Begeleid zelfstandig en alleen of inkleine groepjeskleine groepjes- Oefenen in de onderzoeksstappen - Een integraal mini-onderzoek uitvoor een gegeven probleem:voeren voor een gegeven probleem: onderzoeksvraag stellen onderzoeksvraag stellen hypothese formuleren hypothese formuleren bruikbare informatie opzoeken voorbereiden: informeren, metho onderzoek uitvoeren volgens dede opstellen, plannenaangereikte methode onderzoek uitvoeren volgens de besluit formulerengeplande methode reflecteren over uitvoering en besluit formulerenresultaat reflecteren over uitvoering en re rapporterensultaat rapporteren9D/2014/7841/011

2.3Leerlijn en mogelijke timing biologie voor aso-studierichtingen met pool wetenschappenHet leerplan biologie is een graadleerplan voor drie graaduren. Indien de school kiest voor een vierdegraaduur biologie dan wordt sterk aanbevolen om een keuze te maken uit de uitbreidingsdoelstellingen (U)in dit leerplan.Er worden minimum 6 lestijden practica uitgevoerd over de graad, aansluitend bij de leerplandoelstellingen die er zich toe lenen. Bij kleinere laboratoriumopdrachten, die minder dan één lestijd in beslag nemen, wordt minimum een equivalent van 6 lestijden voorzien over de graad. Indien de school kiest voor eenvierde graaduur biologie dan wordt sterk aanbevolen 3 extra lestijden practica binnen de graad te realiseren.Sommige practica kunnen over meerdere lestijden gespreid worden. Alle practica resulteren in een verslag,waarin minstens drie deelaspecten van de natuurwetenschappelijke methode aan bod komen. Bij ‘didactische wenken’ worden practica en onderzoeksopdrachten toegelicht die leerplandoelstellinggericht zijn (ziepunt 5 Leerplandoelstellingen).Timing voor drie graadurenOnderstaande timing is niet bindend maar geeft een idee van de tijd die nodig en voldoende is om de verschillende leerinhouden te behandelen.De leerplandoelstellingen en leerinhouden zijn verdeeld in 3 delen van circa 25 lestijden. Op die manier vinden scholen die kiezen voor 1u/2u of voor 2u/1u een aangepaste timing terug. Hierbij is rekening gehoudenmet de tijd die nodig is om de practica uit te voeren en de evaluatie te realiseren.De volgorde van de leerinhouden houdt rekening met de voorkennis en denkprocessen van de leerlingen.De ingebouwde leerlijn beoogt een progressieve en graduele groei van de leerling naar moeilijkere en meercomplexe taken en probeert breuken in de horizontale en verticale samenhang te voorkomen.In eerste instantie dient het leerplan te beantwoorden aan een verticale leerlijn over de leerjaren heen: eenlogische volgorde wat betreft de leerplaninhouden met een toenemende moeilijkheidsgraad.Thema’sConceptenLestijden3de graad (drie graaduren) – 75 lestijden per graad (inclusief toetsen en 6 lestijden practica)Deel 1 - 25 lestijden (inclusief toetsen en ca 4 lestijden practica)De celStof - en energieomzettingen10D/2014/7841/011 Functionele morfologie van de cel10u Biochemische stoffen in organismen5u Processen van stofuitwisseling tussen cellen en hetmilieu5u Rol van enzymen bij stofwisselingsprocessen5u3de graad aso-pool wetenschappenAV Biologie

Deel 2 - 25 lestijden ( inclusief toetsen en ca 2 lestijden practica)Stof - en energieomzettingen Stof- en energieomzettingen bij autotrofe en heterotrofe organismen3u Stof- en energieomzettingen bij aerobe en anaerobeademhaling4u Biologische betekenis van de voortplanting Genetisch materiaal en celdelingen Voortplanting bij de mens9uVoortplanting9uDeel 3 - 25 lestijden (inclusief toetsen)Genetica Chromosomale genetica8u Moleculaire genetica3u Modificaties en mutaties4u Gentechnologie4uOntstaan en evolutie van soorten3de graad aso-pool wetenschappenAV Biologie6u11D/2014/7841/011

Timing voor vier graadurenDe leerplandoelstellingen en leerinhouden zijn verdeeld in 2 delen van circa 50 lestijden. De uitbreidingsdoelstellingen (U) omvatten circa 25 lestijden inclusief 3 lestijden extra practica. Een uitbreidingsdoelstellinghoort niet noodzakelijk bij een basisdoelstelling. De uitbreidingsdoelstellingen kregen doorheen het leerplaneen aparte nummering: U1, U2 Indien de school kiest voor een vierde graaduur biologie dan wordt er sterk aanbevolen om een keuze temaken uit de uitbreidingsdoelstellingen en verdiepingsdoelstellingen van dit leerplan.Thema’sConceptenLestijden3de graad (vier graaduren) – 100 lestijden per graad (inclusief toetsen en 9 lestijden practica)Deel 1 - 50 lestijden (inclusief toetsen en 7 lestijden practica)10u 1u Functionele morfologie van de cel Biochemische stoffen in organismen Processen van stofuitwisseling tussen cellen en hetmilieu Rol van enzymen bij stofwisselingsprocessen5u Stof- en energieomzettingen bij autotrofe en heterotrofe organismen3u Stof- en energieomzettingen bij foto- en chemoautotrofe organismen (U)4u Stof- en energieomzettingen bij aerobe en anaerobeademhaling4u Homeostase (U) Bescherming en afweer tegen lichaamsvreemde stoffen (U)5uDe celStof- en 1/0115u 1u6u6u3de graad aso-pool wetenschappenAV Biologie

Deel 2 - 50 lestijden (inclusief toetsen en 2 lestijden practica)VoortplantingGeneticaOntstaan en evolutie van soorten Biologische betekenis van de voortplanting Genetisch materiaal en celdelingen Voortplanting bij de mens Seksueel overdraagbare aandoeningen (U) Chromosomale genetica Moleculaire genetica Modificaties en mutaties4u Populatiegenetica (U)2u Gentechnologie Argumenten voor biologische evolutie Evolutietheorieën Evolutie van de mens Evolutie van organismen (U)3de graad aso-pool wetenschappenAV Biologie9u9u8u3u 1u4u 2u6u2u13D/2014/7841/011

3Algemene pedagogisch-didactische wenken3.1Leeswijzer bij de doelstellingen3.1.1Algemene doelstellingenDe algemene doelstellingen slaan op de brede, natuurwetenschappelijke vorming. Deze doelen wordengerealiseerd binnen leerinhouden die worden bepaald door de leerplandoelstellingen en eventuele verdiepende doelstellingen.3.1.2Basisdoelstellingen, verdiepende doelstellingen en uitbreidingsdoelstellingenHet verwachte beheersingsniveau heet basis. Dit is in principe het te realiseren niveau voor alle leerlingen van deze studierichting. Hoofdzakelijk dit niveau is bepalend voor de evaluatie. De basisdoelstellingen worden in dit leerplan genummerd als B1, B2 Ook de algemene doelstellingen (AD1, AD2 ) behorentot de basis.Het hogere beheersingsniveau wordt verdieping genoemd. De verdiepende doelstellingen zijn niet verplichtte realiseren en horen steeds bij een overeenkomstig genummerde basisdoelstelling. Zo hoort bij de verdiepende doelstelling V20 ook een basisdoelstelling B20. De evaluatie van dit hogere niveau geeft een bijkomend houvast bij de oriëntering van de leerling naar het hoger onderwijs.In dit leerplan zijn ook uitbreidingsdoelstellingen geformuleerd. De uitbreidingsdoelstellingen (U) omvatteneen extra leerinhoud voor circa 25 lestijden. De uitbreidingsdoelstellingen geven een extra ondersteuningvoor het wetenschappelijke profiel en geven een extra houvast bij de oriëntering van de leerling naar hethoger wetenschappelijk onderwijs. De uitbreidingsdoelstellingen zijn niet verplicht te realiseren. Ze horenniet noodzakelijk bij een basisdoelstelling en kregen een aparte nummering: U1, U2 3.1.3WenkenWenken zijn niet-bindende adviezen waarmee de leraar en/of vakwerkgroep kan rekening houden om hetbiologieonderwijs doelgericht, boeiend en efficiënt uit te bouwen. ‘Mogelijke practica’ en ‘mogelijke demoexperimenten’ bieden een reeks suggesties van mogelijke experimenten, waaruit de leraar een oordeelkundige keuze kan maken.Link met 1ste/2de graadBij deze wenken wordt duidelijk gemaakt wat de leerlingen al geleerd hebben in de voorgaande graden. Hetis belangrijk om deze voorkennis mee te nemen bij het uitwerken van concrete lessen. In 2.2 worden deinhoudelijke leerlijnen natuurwetenschappen van de 1ste graad over de 2de graad naar de 3de graad vermeld. De inhouden voor biologie zijn vet aangeduid.Toelichting voor de leraarSoms staat er bij een leerplandoelstelling een wenk ‘Toelichting voor de leraar’. In deze wenken wordt specifieke achtergrondinformatie gegeven voor de leraar. Het is zeker niet de bedoeling dat de leerlingen dit moeten kennen.TaalsteunZie verder.14D/2014/7841/0113de graad aso-pool wetenschappenAV Biologie

Suggesties voor practica en onderzoeksonderwerpenOnder elke groep van leerplandoelstellingen staan mogelijke opdrachten voor practica vermeld. Uit de voorgestelde opdrachten kan een keuze worden gemaakt. Andere practica die aansluiten bij de leerplandoelstellingen zijn ook toegelaten. Er worden ook suggesties voor demonstratiepractica gegeven.3.2Leerplan versus handboekHet leerplan bepaalt welke doelstellingen moeten gerealiseerd worden en welk beheersingsniveau moetbereikt worden. Heel belangrijk hierin is de keuze van het werkwoord (herkennen, toelichten, berekenen, ).Sommige doelstellingen bepalen welke leerstrategieën er moeten gehanteerd worden zoals: Op elektronenmicroscopisch beeldmateriaal en op afbeeldingen. herkennen en benoemen Gelijkenissen en verschillen verwoordenSchematisch weergeven en verklaren Experimenteel vaststellen en verklaren Aan de hand van voorbeelden illustreren toelichten Functionele verbanden leggen.De chemische structuur herkennen vergelijken Begrippen verduidelijken door verbanden te leggenNoodzaak van verwoorden Factoren bespreken afleiden uit resultaten Bij het uitwerken van lessen, het gebruik van een handboek en het evalueren moet het leerplan steeds hetuitgangspunt zijn. Een handboek gaat soms verder dan de basisdoelstellingen. De leerkracht moet er in hetbijzonder over waken dat ook de algemene doelstellingen (AD) gehaald worden.3.3Taalgericht vakonderwijsTaal en leren zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Die verwevenheid vormt de basis van het taalgerichtvakonderwijs. Het gaat over een didactiek die, binnen het ruimere kader van een schooltaalbeleid, de taalontwikkeling van de leerlingen wil bevorderen, ook in het vak biologie.In dit punt willen we een aantal didactische tips geven om de lessen biologie meer taalgericht te maken. Driedidactische principes: context, interactie en taalsteun wijzen een weg, maar zijn geen doel op zich.3.3.1ContextOnder context verstaan we het betekenisgevend kader of verband waarin de nieuwe leerinhoud geplaatstwordt. Welke aanknopingspunten reiken we onze leerlingen aan? Welke verbanden laten we hen leggen meteerdere ervaringen? Wat is hun voorkennis? Bij contextrijke lessen worden verbindingen gelegd tussen deleerinhoud, de leefwereld van de leerling, de actualiteit en eventueel ander

2.2 Leerlijnen natuurwetenschappen van de 1ste graad over de 2de graad naar de 3de graad De inhouden biologie staan in het vet gedrukt. Om de realisatie van de leerlijn te waarborgen is overleg met collega's van de 2de graad nodig, ook wat betreft de invulling van de practica en de keuze van demo-proeven.