Samenvatting Van Het Boek Sapiens, Van De Schrijver - C.J. Verkade

De monotheïsten hadden daarentegen maar één God. De monotheïsten waren ook de gelovigen die hun geloof wilde verkondigen, verbreiden over de mensheid, in tegen stelling tot de Poli-theisten, die hadden die drang niet. Meer feiten en data; grote stappen: De zondvloed: (blz. 74) voor de cognitieve revolutie leefden alle soorten mensen uitsluitend op het Afrikaans-Aziatische continent. Na de cognitieve revolutie ontwikkelden de Sapiens de technologie, de organisatorische vermogens en misschien zelfs de benodigde visie om zich los te maken van Afrika-Eurazië en zich in verre gebieden te vestigen. Hun eerste wapenfeit was de kolonisatie van Australië, ca. 45 duizend jaar geleden. Op het moment dat de eerste jager-verzamelaar voet zette op een Australisch strand, was ook het moment dat Homo Sapiens opsteeg naar de hoogste trap in de voedselketen. De kolonisatoren van Australië pasten zich niet alleen aan maar zouden het Australische ecosysteem onherstelbaar veranderen. Onderweg kwamen ze de meest vreemde wezens tegen, zoals een 2 meter hoge kangoeroe van 200 kg, de buidelleeuw, zo groot als een hedendaagse tijger, koala’s van een groot formaat, in de bomen, draakachtige hagedissen en slangen van wel 5 meter, de Diprotodon, de Wombat van wel twee en een halve ton zwaar. De dieren waren allemaal buideldieren, welke zo goed als onbekend waren. Een paar duizend jaar later waren vele van deze dieren van 50 kg of zwaarder verdwenen. De vraag was overigens wel of dit echt allemaal de schuld was van de Homo Sapiens? Jagers in Afrika-Eurazië: 2 miljoen jaar geleden begonnen zij de jacht te verbeteren; 400 duizend jaar geleden werd begonnen met de jacht op grote dieren.; Amerika werd ca. 16 duizend jaar geleden bereikt door de Sapiens. Dat ging via Noordoost Siberië en Alaska naar Noord-Amerika en vervolgens zakte men verder af naar het zuiden. Dit gebeurde allemaal in 2 millennia, zo’n 10 duizend jaar v. Chr. De agrarische revolutie: 12.000 jaar geleden (blz. 89, de grootste zwendel van de geschiedenis(?)) 2,5 miljoen jaar lang voeden mensen zich door planten te verzamelen en op dieren te jagen. De overgang naar de landbouw begon tussen 9.500 en 8.500 v. Chr. In de heuvels van zuidoost Turkije, het westen van Iran en de Levant (middellandse zee gebieden). Gewassen en dieren werden gedomesticeerd (“Domus”, wat in het Latijn “Huis” betekend). 10.000 jaar geleden was tarwe nog gewoon een wilde grassoort, wat is een van de succesvolste planten uit de geschiedenis is geworden. 18 duizend jaar geleden maakte de laatste ijstijd plaats voor de mondiale opwarming; ook dat was o.m. goed voor de groei van de tarwe, die eerst alleen rondom de middellandse zee voorkwam. Met dat de mens meer over ging naar de landbouw kwamen er ook groepen mensen bij elkaar te leven en te wonen en werden er dorpen en steden gesticht; begon m.n. in het Midden-Oosten, zoals bijvoorbeeld Jericho, dat bestond al rond 8.500 v. Chr. Rond 10.000 v. Chr., voor de overstap naar de landbouw, huisveste de aarde tussen de 5 en 8 miljoen nomadische verzamelaars. In de eerste eeuw na Chr. Waren er nog maar 1 á 2 miljoen. Er waren toen inmiddels al 250 miljoen boeren op de wereld. Lange tijd bleef de door mensen bewerkte gronden qua oppervlakte erg klein. Het aardoppervlak bedraagt ca. 510 miljoen km2, waarvan 155 miljoen km2 uit land bestaat. In het jaar 1400 n. Chr. Boekverslag, Homo Sapiens: schrijver Yuval Noah Harari / CJV 4

Hadden de boeren slechts 11 miljoen km2, 2% van het aardoppervlak, in gebruik, de rest was nog woest, of waren te heet, te koud te droog of te nat en/of ongeschikt voor de landbouw. De 2% werd dus voor de mensheid het belangrijkste deel van de aarde. Meer data: Rond 8.500 v. Chr. Waren de grootste nederzettingen ter wereld dorpen als Jericho met een paarhonderd mensen. In 7.000 v. Chr. Telde de stad Çatal Höyük in Anatolië tussen de 5.000 en 10.000 inwoners, misschien wel de grootste nederzetting ter wereld in die tijd. Ca. 4.000 tot 5.000 v. Chr. Waren er grote steden met 10 duizenden inwoners in de vruchtbare halvemaan; deze steden beheersten tevens de naburige dorpen In 3100 v. Chr. Werd het gebied in de benedenloop van de Nijl verenigd in het eerste Egyptische koninkrijk met Farao’s; en besloeg een gebied van duizenden km 2’s Rond 2250 v. Chr. Stichtte Sargon de Grote het Akkadische rijk met meer dan een miljoen onderdanen en een leger van 5400 soldaten. Tussen 1000 en 500 v. Chr. Verschenen de eerste echt grote Rijken in het Midden-Oosten, zoals Nieuw Assyrië; het Babylonische rijk en het Perzische rijk. Deze rijken beschikten over miljoenen soldaten. In 221 v. Chr. Verengde de Qin-dynastie China tot een staat en Rome bracht het Middellandse-zee gebied onder één bestuur. Er werden belastingen geheven om m.n. het leger van honderdduizenden soldaten in stand te houden alsmede een ambtenaren apparaat en de bureaucratie. Zo’n leger bestond wel uit 250.000 tot 500.000 soldaten. Bovendien werd er een infrastructuur opgebouwd van wegen en theaters (Amfitheaters nu nog in gebruik) Al de samenwerkingsverbanden die er bestonden tussen de Qin-dynastie en de Romeinen waren imaginaire ordes. De sociale normen waarop deze gebaseerd waren bestonden niet uit ingebakken instincten of persoonlijke vriendschappen, maar op een geloof in gemeenschappelijke mythen. In 1776 v. Chr. Was Babylon de grootste stad ter wereld en het Babylonische rijk waarschijnlijk het grootste rijk op aarde met meer dan een miljoen onderdanen. Het besloeg het grootste deel van Mesopotamië, incl. het grootste deel van Irak. Bekende koning was Hammurabi (blz. 117-e.v.). Koning Hammurabi was bekend om de code die naar hem is vernoemd, die inhield, een aantal wetten en juridische beslissingen, e.e.a. voor een betere rechtsgang en een betere wereld. Dit uniforme rechtssysteem werd in het hele Babylonische rijk gehandhaafd, tot ver na zijn dood. Citaat: De Imaginaire orde bestaat niet omdat hij objectief is maar omdat het geloof erin ons in staat stelt om effectief samen te werken en een betere samenleving op te bouwen. Imaginaire ordes zijn geen kwaadaardige complotten of zinloze luchtspiegelingen. Ze zijn de enige manier waarop grote aantallen mensen effectief kunnen samenwerken. Een natuurlijke orde is een stabiele orde; er is geen enkel risico dat de zwaartekracht morgen niet meer zal werken, zelfs niet wanneer mensen er niet meer in geloven. Een imaginaire orde daarentegen loopt altijd de kans dat hij instort, omdat hij in stand gehouden wordt door mythen Boekverslag, Homo Sapiens: schrijver Yuval Noah Harari / CJV 5

welke kunnen verdwijnen wanneer men er niet meer in geloofd. Er moet permanent aan gewerkt worden om een imaginaire orde in stand te houden (pag. 123 e.v.) Het geheugen: tussen 3.500 en 3.000 v. Chr. Vonden een paar Soemerische genieën een systeem uit waarmee ze informatie konden opslaan en verwerken buiten onze hersenen om. Met dit systeem werd een schrift ontwikkeld om data te noteren waardoor alles kon uitgroeien tot nog grotere eenheden; men hoefde immers niet alles meer in het hoofd op te slaan en te onthouden (blz. 135). De eerste geschriften en cijfer-gegevens werden in klei tabletten vastgelegd. Er werd gebruik gemaakt van 6-tallige en 10-tallige systemen, waar ondermeer ons 24 uurssysteem en de verdeling van 360 graden van een cirkelboog, een overblijfsel van is. (voorbeelden blz. 137). Taal en cijfers: de eerste systemen bestonden hoofdzakelijk uit cijfers en getallen, dit is in feite slechts een gedeeltelijk schrift. Later werd dit het ons bekende cijferschrift, bestaande uit 10 tekens, van 0 tot 9. We noemen dit het Arabische schrift, maar dat is feitelijk onjuist omdat het door Indiërs is uitgevonden. Later werd het volledige schrift uitgevonden en ontwikkeld, en schrift met naast cijfers ook letters. Hiermee konden woorden en zinnen gevormd worden. Kasten: in India werd zo’n duizend jaar geleden een systeem van kasten ingericht, wat zijn oorsprong vond in het binnendringen van Indo-Arische volken die plaatselijke bevolking onderwierp. Deze indringers vestigden een gelaagde maatschappij, waarvan zijzelf een leidende positie innamen. De inheemse volken verbleven als dienaren en slaven. Hierdoor ontstonden groepen van verschillende maatschappelijk klassen die verder werden onderverdeeld in rein en onreinheid en zuiverheid van mensen. Waarschijnlijk werd dit ingegeven door biologische overlevingsmechanismen; geloof achtergrond; stand etc. het Hindoe kastenstelsel raakte verankerd in de Indiase cultuur. Kasten werden verder verdeel in kasten en sub-kasten, waar er uiteindelijk 4 van overbleven. Elke kaste had zijn eigen juridische status, privileges en plichten. Kasten waren er ook om vermenging van rein en onrein te voorkomen; mensen mochten niet mengen (trouwen en kinderen krijgen) met andere kasten. Uiteindelijk waren er 3 duizend verschillende groepen uit de kasten ontstaan die Jati heten, wat letterlijk - geboorte - betekend (blz. 151 e.v.). Hij en Zij: in veel gemeenschappen waren vrouwen domweg het bezit van de manen, meestal hun vader of broer. Verkrachting viel veelal onder het eigendomsrecht, wat wil zeggen dat niet de verkrachte vrouw het slachtoffer is maar de man die haar bezit. In zo’n situatie was de juridische oplossing dat de vrouw via eigendomsoverdracht eigendom werd van de verkrachter. Er moest echter wel voor betaald worden aan de vader of de broer. Komt ook zelfs voor in de bijbel, in Deuteronomium 22:28-29; de oude Hebreeërs vonden dat een schappelijke overeenkomst (blz. 158). De loop der geschiedenis: na de agrarische revolutie werden menselijke samenlevingen steeds groter en complexer, terwijl de imaginaire constructies waarop de sociale orde steunde steeds doorwrochter werden. Mythen en fictie leerden mensen dat ze op een bepaalde manier moesten denken, gedragen en doen; dit alles volgens een zgn. cultuur die hieruit ontstond. Deze culturen veranderden niet zolang je ze met rust liet. Alleen krachten van buitenaf konden ze veranderen; gedacht word hierbij aan de Samoaanse cultuur of de Tasmaanse cultuur welke voorheen verschillend waren. Tegenwoordig zijn cultuurwetenschappers tot andere conclusies gekomen; elke cultuur heeft zijn eigen opvattingen, normen en waarden. Deze kunnen onder invloed van buitenaf veranderen door interactie van veranderde omgevingsfactoren en/of naburige/andere culturen. Ook uit eigen dynamiek kunnen veranderingen optreden. Dit mede omdat natuurkundige wetten Boekverslag, Homo Sapiens: schrijver Yuval Noah Harari / CJV 6

geen inconsistenties kennen, maar de door mensen bedachte ordes tjokvol met tegenstrijdigheden zitten. Met deze spanningen en conflicten moeten mensen jongleren. Het is zo’n essentieel onderdeel van onze culturen dat er zelfs een naam voor is, nl. cognitieve dissonantie, wat op zichzelf weer beschouwd wordt als een gebrek in de menselijke psyche, maar in wezen is het een cruciale deugd (citaat) (pag. 180). Echt authentieke culturen in de betekenis van, zelfstandig ontstaan uit oeroude plaatselijke tradities, bestaan niet meer. De geur van het geld: in 1519 vielen Cortés en zijn conquistadores binnen in Mexico, een geïsoleerde mensenwereld waar de Azteken woonden. In deze tijd werd het goud veelal als betaalmiddel gebruikt maar de Azteken betaalden meestal met cacaobonen of rollen stof. In de Afrikaans-Euraziatische wereld, waar Spanjaarden vandaan kwamen was het goud van obsessioneel groot belang. Drie eeuwen voor de verovering van Mexico voerden de voorouders van Cortés een bloedige godsdienstoorlog tegen de moslims op het Iberisch schiereiland en in Noord-Afrika; de volgelingen van Christus en die van Allah joegen elkaar bij duizenden over de kling. Deze werden uiteindelijk door de Christenen gewonnen, waarna er moskeeën gesloopt werden en kerken gebouwd. Munten kregen hierna zelfs een kruisteken. Een andere type munt die door de overwinnaars geslagen werd was vierkant met in sierlijk letters: “er is geen andere God dan Allah en Mohammed is Zijn boodschapper”. Deze munten werden zelfs door elkaar heen gebruikt en gebeurde over en weer. met geld kon je alles betalen, in tegenstelling tot ruilhandel, omdat betalen met concrete middelen als ruilhandel ingewikkelder is. Geld is de hoogste vorm van abstractie, wat je kunt ruilen voor alles wat je maar wilt. De waarde van geld hangt echter op zijn beurt weer af van het vertrouwen wat men er in stelt, omdat het geen of nauwelijks intrinsieke waarde heeft. Het betalen met tastbaar geld, zoals bankbiljetten en munten wordt tegenwoordig in onze maatschappij ook steeds minder omdat er steeds meer wordt overgegaan op betalen in giraal geld, wat feitelijn alleen uit cijfertjes bestaat. In de oudheid (3000 v. Chr.) had men geld met een echte intrinsieke waarde, dit was het Soemerisch gerstgeld, gerstkorrels dus. Dit werd gemeten in gerstkommen die één Sila kon bevatten. Omdat je niet altijd gerst kon eten, kwam later het geld dat geen inherente waarde had maar wel veel gemakkelijker om mee te betalen. Deze ontstond ca. 3000 v. Chr. In het oude Mesopotamië in de vorm van een zilveren sjekel; dit was eigenlijk geen munt maar 8,33 gram zilver. De broers van Jozef, in het oude testament, verkochten Josef voor 20 zilveren sjekels aan de Ismaëliten; 166 gram zilver (dezelfde prijs als voor een slavin). Opmerking: De Ismaëlieten zijn afstammelingen van Ismaël, de zoon van Abraham en Hagar, de bediende/slavin van Abraham. Omdat Sara onvruchtbaar was, zo gaat het verhaal, zou Abraham God daarmee een handje helpen om zijn volk te verbreiden. Ismaël is vervolgens de stamvader van de Islamieten. Nadat Sara uiteindelijk toch nog een zoon- Isaäc - gebaard had werd Hagar met haar zoon Ismaël verbannen en de woestijn in gestuurd. Isaäc werd daarmee de stamvader van de Christenen. Hier stamt ook de onderlinge strijd uit voort tussen de Christenen en de Islamieten; deze strijd is er dus een die al stamt uit de oudheid. Ismaël wordt in de Bijbel afgeschilderd als een ruwe agressieveling en vechtersbaas. De eerste munten uit de geschiedenis werden geslagen rond 640 v. Chr., door koning Alyattes van Lydië, in het westen van Anatolië. Deze munten bevatten allemaal een bepaalde hoeveelheid edelmetaal. Bijna alle hedendaagse munten zijn afstammelingen hiervan. Boekverslag, Homo Sapiens: schrijver Yuval Noah Harari / CJV 7

Visioenen en wereldrijken en de eenwording van de mensheid: (217) in de tweede eeuw na Chr. Werd Rome geregeerd door keizers uit Iberia (Spanje), dat was het tijdperk van Trajanus, Hadrianus, Antonius Pius en Marcus Aurelius. Deze tijd werd algemeen beschouwd als de gouden eeuw van het Romeinse rijk. Daarna werden alle etnische dammen afgebroken. Keizer Septimius Serverus (193 – 211) kwam uit een Punische familie uit Libië. Algebalus (218 – 222) was een Syriër. Keizer Philippus (244-249) werd ook wel Philippus de Arabier genoemd. De nieuwe burgers namen de Romeinse cultuur zo gretig over dat ze nog eeuwen en zelfs millennia nadat het rijk was ingestort de Romeinse taal bleven spreken, bleven geloven in de Christelijke God die het rijk had overgenomen van een Levantijnse provincie en bleven leven volgens de Romeinse wetten. Ook elders kwamen dergelijke gebeurtenissen voor, met name ook in de Arabische wereld, welke medio 7e eeuw werd gevestigd. Er heerste een scherpe tweedeling tussen de heersende Arabieren (moslims) en de Egyptenaren, Syriërs, Iraniërs en Berbers, die geen Arabier of moslims waren. Vele gingen later over tot het Islamitische geloof, de Arabische taal en een hybride cultuur. Ook in China kwamen dergelijke gebeurtenissen voor. Meer dan 2 duizend jaar lang werd een mengelmoes van volkeren en culturen, die eerst barbaren werden genoemd, geïntegreerd in de keizerlijke Chinese cultuur. Hier ontstond de Han-dynastie die regeerde van 206 v. Chr. tot 220. Door het imperialisme, bezette de Britten, ten koste van miljoenen Indiërs, het subcontinent India en ontstond het moderne India, als een afstammeling van het Britse rijk. Ondanks de vele vernederingen en levens die het gekost heeft waren toch veel Indiërs gretige bekeerlingen waar het ging om de westerse concepten als zelfbeschikkingen gelijke rechten, wat de Britten de Indiërs zelf niet erg gunden; het bleven tweederangs burgers (blz. 220). Overblijfselen zijn: democratie, de Engelse spoorwegen, het rechtssysteem, cricket, thee e.d.; zuiver Britse erfenissen die niemand kwijt wil. De taj Mahal een stukje authentieke Indiase cultuur of een uitheemse creatie van islamitische imperialisten? Dat is niet geheel bekend. Het nieuwe mondiale imperium: sinds 200 v. Chr. Hebben de meeste mensen in grote rijken geleefd, wat waarschijnlijk ook wel zo zal blijven; wellicht uitgroeiend mondiaal imperium?. Wetten en geloof: een belangrijke factor hierin was ook de heilige Ka’aba in Mekka. Als je als Mekkaganger in het jaar 1300 om de heilige schrijn van de islam liep kon je zomaar een groepje Mesopotamiërs tegen komen, die zomaar alle 99 namen van God op konden zeggen. Daarnaast kwam je ook Turken, moslims uit diverse Afrikaanse landen etc. tegen, momenteel komen moslims van wereldwijd naar Mekka. Tegenwoordig wordt religie vaak gezien als bron van discriminatie, onenigheid en tweedracht (denk hierbij m.n. aan de Christelijke en de Islamitische religies). Maar in wezen is religie (binnen de betreffende groepen) de derde grote harmonisator van de mensheid, naast geld en wereldrijken. Alle sociale ordes en hiërarchieën zijn imaginair, dus zijn ze allemaal fragiel. De cruciale rol die het geloof speelde was dat het deze fragiele structuren een bovenmenselijke legitimiteit verleende. Religies verklaren dat onze wetten niet voortvloeien uit menselijke grillen maar zijn ingesteld door het absolute oppergezag, waarmee een paar fundamentele wetten boven elke twijfel verheven worden wat de sociale stabiliteit ten goede komt. Religie kan dus gedefinieerd worden als een systeem van menselijke normen en waarden dat gebaseerd is op het geloof in een bovenmenselijke orde. Boekverslag, Homo Sapiens: schrijver Yuval Noah Harari / CJV 8

Duizenden jaren na de agrarische revolutie bestond de religieuze liturgie voornamelijk uit mensen die lammeren, wijn en gebak offerden aan de hemelse machten, die in ruil daarvoor garant stonden voor overvloedige oogsten en vruchtbare kuddes. De agrarische revolutie had aanvankelijk veel minder impact op de status van leden van het Animistische systeem, zoals rotsen, bronnen, geesten, demonen, welke langzaam aan status verloren ten gunste van de nieuwe goden. Wonend in kleine gemeenschappen konden bijna al hun wensen vervuld worden door de plaatselijke geesten. Toen mensen gingen wonen in grotere gemeenschappen als koninkrijken e.d. moesten zij contact zoeken met entiteiten wier macht zich uitstrekte over groteren territoria. De zoektocht die invulling gaf aan die behoefte leidde tot de opkomst van polytheïstische religies, volgens welke de wereld beheerst werd door een groep machtige goden, zoals de vruchtbaarheidsgodin, regengod en de oorlogsgod. De mensen konden zich tot deze goden wenden in ruil voor offerranden. Het animisme verdween niet helemaal door de opkomst van het polytheïsme. Demonen, elfjes, geesten, heilige rotsen, heilige bronnen, heilige bomen bleven integraal deel uitmaken van bijna alle theïstische geloven. In het klassieke Griekse polytheïsme waren Zeus, Hera, Apollo en andere collega’s onderworpen aan een allesomvattende macht, namelijk het Lot (Moira Ananke) en vele anderen; veel rijken hadden hun eigen goden. Zoals Rome de god Jupiter had, hadden de Azteken Huitziloptochtli e.d. Engeland werd beschermd door Sint Joris, Schotland door Sint Andreas, Hongarije door Sint Stefanus en Frankrijk door Sint Martinus. De steden en stadjes , beroepen en zieken hadden allemaal hun eigen heiligen, zoals de stad Milaan Sint Ambrosius en Venetië Sint Marcus, de schoorsteenvegers hadden de heilige Floriaan; de belastingontvangers hadden Sint Mattheus; bij hoofdpijn moest je bij Sint Achatius zijn en bij kiespijn bij Sinte Apollonia. In de Christelijke religie bleven velen van deze heiligen min of meer bedekt bestaan (blz. 237). De bekendste monotheïstische religies zijn de Christelijke, de Islamitische en het Boeddhisme. dit zijn universele religies waarbij sprake is van zendingsdrang. Boeddhisme: De centrale figuur in het Boeddhisme is geen god maar een mens, Siddharta Gautama. Gautama was volgens de legende rond 500 v. Chr. De erfgenaam van een klein koninkrijk in de Himalaya en was hoofzakelijk gevestigd in India en Zuidoost Azië. Gautama ontdekte een manier om de vicieuze cirkel van fundamentele denkpatronen zoals verdriet, angsten, begeerten, ontevredenheid, gemoedsrust e.d. te doorbreken, door de dingen te nemen zoals ze zijn, door oefeningen te trainen en meditatietechnieken. Deze oefeningen trainen de geest om alle aandacht te richten op de vraag wat er nu precies ervaren wordt en niet op de vraag wat op dit moment een betere ervaring zou zijn; dit is moeilijk maar niet

Boekverslag, Homo Sapiens: schrijver Yuval Noah Harari / CJV 1 Gelezen 28 april 2017 Samenvatting van het boek Sapiens, van de schrijver Yuval Noah Harari Yuval Noah Harari is Hoogleraar geschiedenis aan de Hebreeuwse universiteit van Jerusalem. Dit boek beschrijft op een zeer doorwrochte wijze het verhaal van de geschiedenis der mensheid.