GRADE 10 SETSWANA PUO YA GAE PAMPIRI YA NTLHA NGWANATSELE 2006

NATIONALSENIOR CERTIFICATEEXAMINATIONGRADE 10SETSWANA PUO YA GAEPAMPIRI YA NTLHANGWANATSELE 2006MADUO: 70NAKO: 2 diuraPampiri e e na le ditsebe di le 9.

Setswana HL/P12NSCDoE/Pilot 2006DITAELO:1.Araba dipotso TSOTLHE.2.Karolo nngwe le nngwe e simololwe mo tsebeng e NTŠHWA mme kwabokhutlong jwa karolo moithuti a thalele.3.Tlogela mola mo magareng a dikarabo tsa gago.4.Kwala sentle ka mokwalo o o buisegang.5.Tlhokomela mopeleto le popego ya dipolelo.Copyright reservedPhuthulola tsebe

Setswana HL/P13NSCDoE/Pilot 2006KAROLO YA ATEKATLHALOGANYOPOTSO 11.1Buisa temana ka diritibatsi gore o tle o kgone go araba dipotso tse di latelang:Bothata jo bogolo mo dikolong gone jaanong ke diritibatsi. Le batsadi batshaba go thusa molao go lwantsha bothata jo. O tla fitlhela baithuti, le babannye tota, ba tshwarisa barutabana bothata ka go dirisa diritibatsi. Ga ba tlediphaposing ka nako, ba nna kwa mantlwanaboithusetsong ba goga diritibatsi.Fa ba di gogile jaana, mogokgo le barutabana ba tshwara bothata ba go batlisa ka fa taolong ka ntlha ya gore ba sotlakaka le tshetsana.Batho ba ba di rekisang re ba itse rotlhe, ga re bolelele mapodisi. Re a batlotla gape re eletsa botshelo jwa bona. Ba na le madi a le mantsi, matlo ledijanaga tsa mabono, ba humile thata ka ntlha ya madi a ba a bonang ka gorekisa diritibatsi. Ga ba re sepe ka setšhaba se se timelang. Tota setšhaba seya kae?Bašwa ba bona diritibatsi e le tsa maemo a a kwa godimo ka gonne di dirisiwake batho ba ba ba tlotlang. Diopedi tsa maemo tsa moseja le tsa monoAforika, dinaletsana tsa difilimi le badiragatsi ba thelebišene ke bangwe babatho ba ba dirisang diritibatsi. Ka jalo, bana ba, ba bona e le tiro e esiameng, ba sa bone gore ke tsela e e lebileng kwa kgolegelong.Fa motsadi a belaela gore ngwana wa gagwe o dirisa diritibatsi, ga go thusego mo latofatsa ka se a se nang boammaaruri jwa sona. O ka baka kgotlhange sa tlhokagale. Botoka ke go buisana le ngaka ya lelapa. Ka gongwe motsadia mo kope go dira tse di tla mo netefaletsang fa e le gore ngwana o dirisadiritibatsi. Batsadi ba ka buisana gape le badirediloago go bona mafelo a baka bonang thuso kwa teng, jaaka AA, SANCA, Childline kana Lifeline.Gakologelwa gore thuso e teng, o ka e bona fela fa o e batla.E nopotswe go tswa go Setswana Tota, Diutlwileng S.J. le ba bangwe.Dipotso1.1.1O tlhaloganya eng ka lereo diritibatsi?(2)1.1.2Naya maina / mefuta e MEBEDI ya diritibatsi e o e itseng.(2)1.1.3Go ya ka temana e, ke eng se se dirang gore bašwa ba raelesegego dirisa diritibatsi?(2)Ke bothata bofe jo bo iponelwang ke bagokgo le barutabana jo botlholwang ke tiriso ya diritibatsi mo dikolong?(2)1.1.4Copyright reservedPhuthulola tsebe

Setswana HL/P11.1.51.1.61.1.71.1.81.1.91.24NSCDoE/Pilot 2006Naya badirisi ba diritibatsi ba maemo ba le BABEDI go tswa motemeng.(2)Neela letshwao la motho yo o dirisang diritibatsi le gore o bonajang gore o o a di dirisa.(2)Motsadi a ka dirang fa a belaela gore ngwana wa gagwe o dirisadiritibatsi?(1)Naya o le MONGWE wa mekgatlho, e motho yo o nang le bothataba tiriso e e botlhaswa ya diritibatsi, a ka romelwang kwa go ona.(1)Go ya ka wena, a diritibatsi di siame kgotsa di senngwa ke badirisiba tsona ka go sa obamele melao e e mabapi le tiriso ya tsona?Leba setshwantsho se se latelang mme morago o arabe dipotso:Se nopotswe go tswa go Setswana Tota, M.E. Serobatse le ba bangwe.Copyright reservedPhuthulola tsebe(1)[15]

Setswana HL/P15NSCDoE/Pilot 20061.2.1Neela setshwantsho se se fa godimo setlhogo.(1)1.2.2A ditiragalo tsa setshwantsho di tsamaelana le setlhogo?Tshegetsa karabo ya gago.(2)Go ya ka setshwantsho neela ditshwanelo tse di bolokesegilengtsa ngwana di le THARO.(3 x 1)(3)Neela diedi di le THARO tse di kgotlelang metsi go ya kasetshwantsho.(3 x 1)(3)1.2.5Go ka diragala eng fa batho ba ka nna kwa ntle ga metsi?(1)1.2.6Neela mathata a MABEDI a a ka tlholwang ke go aga gaufi lenoka.(2 x 1)1.2.31.2.41.2.7Neela mesola e MEBEDI ya metsi o ikaegile ka setshwantsho.1.2.8Ditlamorago tsa metsi a a leswe ke dife?(2)(1)[15]MADUO A KAROLO YA A:KAROLO YA BTSHOSOBANYOPOTSO 2Buisa temana e e latelang ka kelotlhoko mme morago o e sobokanye ka temana e eka nnang le dintlha di le ROBEDI ka mafoko a gago mme bokao bo sa fetoge.Netefatsa gore o akareditse dintlhakgolo le molaetsa wa yona.TSUNAMISetlhaketlhake sa Borwa Botlhaba ba Asia se ne sa padimolwa ke tsunami ka di 26Sedimonthole 2004. Batho ba le bantsi ba sule ka ntlha ya phatlogo ya lefatshe molewatleng la India mme e ne ya dira gore makhubu a lewatle a fete dimetara di lelesome. Kwa Sri Lanka batho ba le dikete di le somamararo ba bolailwe ke tsunami.Kwa Indonesia diketekete tsa batho di ne tsa latlhegelwa ke matshelo.Tatlhegelo e, e ne ya tlisa khutsafalo mo setlhaketlhakeng se. Fa o tsena kaboemelafofane, o ne o tla bona ka difolaga tse ditshweu gore go hutsafetswe. Ditseladi ne di tletse metsi. Go ne go tlhokega dithuso jaaka diritibatsi tse di tlhokegang fa gole kotsi e ya tlholego, dipilisi le ditlhare tse di nowang. Ditlhare tsotlhe tsa balwetse dine di tserwe ke metsi. Balwetse ba sukiri, ba madi a kgatelelo e e kwa godimo,matshelo a bona a ne a le mo kotsing ka ntlha ya kotsi. Ditlhare tsa bona di ne digogotswe ke metsi. Rrakgwebo mongwe kwa Colombo o ne a neela lefapha la dithusola Kassino dilente di le 1 000, mme dingwe tsa tsona di ne tsa isiwa kwa Sri Lankajalojalo. Dillori di tletse dijo di ne tsa tlisiwa kwa Golle ke borrakgwebo bangwe.Copyright reserved(2)Phuthulola tsebe30

Setswana HL/P16NSCDoE/Pilot 2006Fa o ne o ntse o tsamaya mo borwa jwa Sri Lanka o ne o ka se bone thuso epe e eneng e tliswa ke puso. Go ne go se thuso epe go tswa go lefapha la boitekanelo, go sebatlhatlhobi ba maemo, go se mo batho ba ka bonang dijo teng. Batho ba ba neng babonwa e ne e le masole a a thibelang basenyi le batho ba ba phepafatsang. Tshenyoe, e diragetse ka tshoganyetso, kwa Borwa ba Colombo. Makhubu a lewatle a ne apadimola lefatshe jaaka sebepi. Bontsi jwa batho bo ne ba swa ka mo motsaneng o goneng go theiwa ditlhapi mo go ona. Lefatshe le, le ne la tlala metsi malatsi a lematlhano. Ditopo di ne di khurumeditswe ke metsi. Batshwari ba ditlhapi ba ne batlogetse dikepe tsa bona fa thoko ga lewatle, mme ba sa kgone go tshwara ditlhapi tsee leng sejo se segolo sa bona.E nopotswe go tswa go Setswana Tota, Diutlwileng le ba bangwe.MADUO A KAROLO YA B:KAROLO YA CTIRISO YA PUOPOTSO 3Buisa temana e e latelang mme morago o arabe dipotso:Morafe mongwe le mongwe o na le mokgwa o o tsamaisang thulaganyo ya ona yasetso ka ona. Thuto e, e tswa kgakala le Motswana wa bogologolo. Go rupisa kelengwe la matshwao a magolo a a senolang botlhale le matsapa a a neng a tsewa keborraronamogolo. Ba ne ba rulaganya merero, ditiro le bokamoso jwa setšhaba. Tsenotsotlhe ke thuto mo dikokomaneng gore di ikitse kwa di tswang gona le go itlotla legore merafe e mengwe e tle e di tlotle.Mo Setswaneng bogwera le bojale ke thuto e go dumelwang fa e betlela bana isago ee eletsegang. Makawana e nna bannatia fa makgarejana e nna basaditia ba ka moso.Fa ba tswa koo, ba setse ba le mo maemong a go ka nyala le go ka nyalwa. Ba tlhagaba rutilwe maikarabelo.Makawana a ne a rutiwa molao, dikoma e leng dipina tsa ntwa le meepelwana mmetsona ke tsa phenyo. Thuto ya bona e ne e akaretsa dintlha tse di latelang: Go disa le go tlhokomela leruo la bona sentleGo sa tlogele dikgotla tsa borrabona, ba ya go aga goseleGo sa ratane le mosadi wa monna yo mongwe.Ya bomme yona e ne e akaretsa dintlha tse: Thuto ka ga bosadi tota Boitshwaro jo bo siameng mo monneng Maitseo a a siameng a setho mo go botlhe jjSegarona, Pooe E.E le ba bangwe.Copyright reservedPhuthulola tsebe[10]10

Setswana HL/P13.17NSCDirisa leina “morafe” mo dipolelong tse o di itlhametseng jaaka:3.1.13.1.23.23.3DoE/Pilot 2006SediriSedirwa(1)(1)Nopola letlhaodi mo temaneng o bo o le dirise mo polelong yagago.Tlhalosa gore ke modiriso ofe o o dirisitsweng mo polelong e elatelang:Thuto e, e tswa kgakala le Motswana wa bogologolo3.43.8Copyright )(1)Nopola maemedi a le MABEDI mo temaneng o bo o a dirise modipolelong tse o di itlhametseng.(2)Dirisa matlhophi a a latelang mo dipolelong tse o di itlhametseng:3.8.13.8.23.9(1)(1)Tlhalosa gore dikarolopuo tse di latelang di dira tiro efe go ya kamo di dirisitsweng ka teng mo temeng:3.6.13.6.23.7TlhagaBonaBolela gore megatlana e e latelang ya madiri e dirisitswe go kayaeng?3.5.13.5.23.6(1)Dirisa makwalotshwano a a latelang mo dipolelong go bontshagore a ka nna le bokao jo bo farologaneng le jo bo mo la dipolelo tse di latelang mo kganetsong:3.9.1Ba ne ba rulaganya merero(1)3.9.2Ba tlhaga ba rutilwe maikarabelo(1)Phuthulola tsebe

Setswana HL/P18NSC3.10DoE/Pilot 2006Tlhalosa maele a a latelang jaaka a dirisitswe mo temaneng e o ebuisitseng:3.10.13.10.23.11Go rupisaGo nna ngata e le nngwe(1)(1)Naya diane tse di nang le mafoko a a latelang:3.11.13.11.23.12BotlhaleMosadi(1)(1)Leba setshwantsho se se fa tlase mme morago o arabe dipotso:Se nopotswe go tswa go Setswana Tota, Serobatse M.E le ba bangwe.Copyright reservedPhuthulola tsebe

Setswana HL/P19NSC3.12.13.12.33.12.43.12.5Goreng mokwadintshofaditsweng?aDoE/Pilot 2006dirisitseditlhakatsedikgolotsedi(1)Ditlamorago tsa se se tlhagelelang mo setshwantshong ke dife?Neela mabaka a le MABEDI.(2 x 1)(2)Fa o lebile sefatlhego sa lepodisi se supa maikutlo a a ntsengjang?(1)Mmuso o ka thusiwa jang mabapi le se se kaiwang ke setlhogo?(2)4.Leba setshwantsho se se fa tlase mme morago o arabe dipotso:Se nopotswe go tswa go Setswana Tota, Serobatse M.E. le ba bangwe.4.14.24.3Copyright reservedKe ka ntlha ya eng fa mosadi yo o tshotseng ngwana a bitsa yomongwe “sister”?(2)Nopola puo e e tlhotlheletsang go kopa thuso go tswa mo puongya sebui sa ntlha.(1)Kwala lefoko la Setswana boemong jwa leadingwa “sister”.(1)[30]MADUO A KAROLO C:30PALOGOTLHE:70

MADUO: 70 NAKO: 2 diura Pampiri e e na le ditsebe di le 9. SETSWANA PUO YA GAE PAMPIRI YA NTLHA NGWANATSELE 2006 NATIONAL SENIOR CERTIFICATE