1.HYRJE NË MULTIMEDIA - Uni-pr.edu

1.HYRJE NË MULTIMEDIA1.1. Historia e sistemeve multimedialeVitet e fundit, zhvillimet në kompjuterikë dhe teknologjitëinformative në mënyrë dramatike kanë ndryshuar trajtën e ruajtjessë dokumenteve historike, si dhe hulumtimin dhe shkrimin rreth sëkaluarës. Dorëshkrimet dydimensionale dhe tekstet, si mjetetradicionale të historisë dhe hulumtimit arkivor, tani koekzistojnëme burimet dinamike, shumëformëshe me kodim digjital.Materialet në të cilat më parë kishin qasje vetëm një numër ikufizuar i njerëzve, tani mund të shfrytëzohet gjerësisht ngapubliku. Disa forma të hulumtimeve mund të përcjellënelektronikisht, mund të mësohet përmes telefonit, kabllos dhesatelitit, dhe të ndajmë audio dhe video resurset me lehtësi në tërëbotën. Pasojat e tërë këtyre ndryshimeve kanë ndryshuar plotësishtkohën e shpenzuar në hulumtime, pedagogji dhe publikime.

Bazat e multimedias2Me eksploatimin e potencialit të kodit digjital për urëzimin emediumeve të komunikimit, multimedia paraqet një hapësirë qëofron mundësi të reja dhe të pakufizuara. Ajo ofron mundësi përparaqitje dhe analizë materiale të cilat është e pamundur tëinkorporohen në tekstet dhe monografitë tradicionale dhe ato tëshpërndahen në audiencën e gjerë rreth botës. Në “faqet” emultimedias mund të koekzistojnë audio esetë, audio incizimet esesioneve të konferencave dhe fjalimet individuale me tekstet eshtypura dhe hipertekstet. Kodimi digjital mundëson kompozimin eartikujve dhe eseve me video klipe të ndërfutura ose me vëllim tëmadh të fotografive që do të kushtonte shumë shtrenjtë te shtypjatradicionale. Artikujt e shumtë me hiperlinqe ofrojnë rrëfyes dhedrejtues për “shëtitje” nëpër qindra mijëra burime elektronike.Duke udhëtuar me miliona kilometra nëpër tela ose lidhjesatelitore, prezantimet elektronike të pasurisë vizuale tëkulturuarave të ndryshme kapërcehen barrierat fizike të muzeve tëdhe arkivave dhe pasurohet jeta kulturore dhe intelektuale. Tëgjitha këto mundësi definojnë misionin e multimediale.Me radhitje kronologjike, në vazhdim është dhënëevolucioni i komponentëve që në ditën e sotme paraqesin pjesëtfondamentale përbërëse të sistemeve multimediale.1.1.1.Disa ngjarje me rendësi nga historia ekompjuterëveTheodor Holm Nelson (filozof dhe sociolog amerikan ilindur me 1937) pionier në teknologjinë e informacionit i cili përherë të parë e fyt në përdorim termin "hipertekst" në vitin 1963dhe e publikoi atë në vitin 1965. Atij gjithashtu i ngarkohet edhepërdorimi i parë i fjalëve hipermedia dhe virtualiteti. Caku kryesori punë së tij ka qenë ta lehtësojë qasjen e njerëzve të zakonshëm nëkompjuter. Motoja e tij ka qenë: “Ndërlidhja e shfrytëzuesit duhettë jetë aq e thjeshtë sa që edhe një fillestar të mund ta kuptojë atëme shpejtësi brenda dhjetë sekondash”.

Bazat e multimedias3Fig.1.1 Theodor Holm Nelson pionier në teknologjinë einformacionitAndy van Dam me bashkëpunëtorë, qysh në vitin 1967përpilon Hypertext Editing System, ndërsa Nelsoni me 1981 fillonprojektin Xanadu. Xnanadu është dashur të jetë bazë e centralizuare të dhënave e lidhur me ndërlidhje hipertekstuale që do tëpërmbanin të gjitha informacionet të publikuara ndonjëherë,shfrytëzimi i të cilave do të paguhej. Edhe pse kjo ide kur nuk ështëjetësuar (Nelsoni ende është duke punuar në te) kjo ka qenëinspirim i madh për Tim Barners Lee. Ai ka punuar në idenë ehipertekstet që nga fillimi i viteve të tetëdhjeta nën ndikimin eXanadusë së Nelsonit. Gjatë vitit 1980 ka shkruar programinEnquire të cilin e ka shfrytëzuar për rregullimin e shënimevepersonale dhe në të cilin ka shfrytëzuar disa nga mundësitë ehiperteksit dhe që ka mundur të aktivizohet në disa platformakompjuterike. Por hiperteksti promovimin vërtetë e përjeton meparaqitjen e World Wide Webit.Në vitin 1976 Architecture Machine Group nga MITpropozon termin Multiple Media, nga rrjedhë edhe vetë fjalamultimedia. Këta përdoren mediat tradicionale në ambientin

Bazat e multimedias4kompjuterit si lidhje në mes të shfrytëzuesit dhe krijuesit me tëgjitha diversitetet si teknike ashtu edhe shprehëse. Në aspektinteknik multimedia konsiston në: tekst, grafikë, imazhe, tingull,video, të dhëna numerike, si dhe hipertekst dhe hipermedia.Fig.1.2 Multimedia si kombinim i formave të ndryshme të mediaveZhvillimi i hartave lëvizëse (Andrew Lippman në vitin 1980)paraqet një hap të rëndësishëm në zhvillimin e sistemevehipermediale, të cilat i mundësonin shfrytëzuesit shëtitje virtualenëpër realitetin virtual të incizuar në film sipas shtegut të zgjedhur.Paraqitja e librit elektronik në vitin 1983 është shtytje përzhvillimet e reja në multimedia. Libri elektronik (eBook) është njëekuivalent elektronik (ose digjital) i librit të shtypur konvencionalnë formatin digjital, i cili në mënyrë rapide ka ndryshuarteknologjinë në këtë fushë, ku janë përfshirë shumë shpejtë edheformatet tjera gazetat ose audio librat të dizajnuara për dëgjim.Në MIT në vitin 1985 krijohet MIT Media Lab ngaNegroponte dhe Wiesner, puna e të cilëve ishte fokusuar në

Bazat e multimedias5hulumtime interdisciplinare, kryesisht për zhvillimin eaplikacioneve për teknologjitë e reja ose kombinimin e këtyreteknologjive në mënyra të reja dhe interesante. Një pjesë e madhe ehulumtimeve të Mit Lab merrej me bashkëveprimin njeri-makinë.Tim Berners-Lee shfrytëzon hipertekstin si bazë të WorldWide Web në vitin 1989 dhe versionin e tij të hipertekstet e quangjuha HTML (Hypertext Markup Language). World Wide Web (ose "WWW", "Web") është një sistem i ndërlidhur i dokumentevehipertekst që qarkullojnë nëpër internet.Fig.1.3 Tim Berners-Lee drejtor i Konzorciumit World WideWebMe emrin zyrtar Netscape Communications Corporation,James H. Clark dhe Marc Andressen themelojnë Netscape në vitin1994. Me paraqitjen e këtij ueb-navigatori të popullarizuarrevolucionarizohet tregu i softuerëve kompjuterik sepse për herë tëparë qasja në te ishte e lirë. Më vonë këtë strategji do tashfrytëzojnë edhe shumë kompani tjera softuerike si Microsoft icili shpërndanë Internet Explorer falas.Në vitin 1995 Sun Microsystems zhvillon gjuhënprogramuese të nivelit të lartë Java, si gjuhë e orientuar në objekte,e ngjashme me C , por e thjeshtuar për eliminimin e gabimeve të

6Bazat e multimediasprogramimit. Kjo gjuhë programuese është e përshtatshme përshfrytëzim në WWW. Kodi i tij mund të funksionoj në shumicën ekompjuterëve sepse interpreterët Java, të njohura si Java VirtualMachines, ekzistojnë për shumicën e sistemeve operative si UNIX,Macintosh dhe Windows.1.2. HipertekstiTermi hipertekst zakonisht i referohet tekstit në kompjuter icili e shpie shfrytëzuesin te informacioni tjetër i lidhur sipaskërkesës. Hiperteksti paraqet një inovacion relativisht të ri i cili itejkalon disa nga kufizimet e tekstit të shkruar. Duke mos qenëstatik si teksti tradicional, heperteksti mundëson organizimindinamik të informacioneve përmes lidhjeve dhe ndërlidhjeve tëquajtura hiperlink. Hiperteksti mund të dizajnohet për ekzekutimine detyrave dhe kërkesave të ndryshme si për shembull kurshfrytëzuesi “klikon” mbi te, paraqitet një varg me tekste tëndryshme me definicionet e tekstit të klikuar, ose mund tëshkarkohet ndonjë ueb-faqe lidhur me subjektin në fjalë, ose mundtë hapet ndonjë aplikacion.HipertekstiHiperteksti është dokumentjolinear dhe me klikim nëlidhëse ose linqe lexuesi menjëherëtranspotohet te materiali i lidhur.transportohetFig.1.4 Hiperteksti

7Bazat e multimediasHiperteksti është sistem kërkimor i informacioneve i bazuarnë kompjuter i cili i mundëson shfrytëzuesit marrje ose dhënie tëqasjes në tekste kompjuterike të lidhura me një subjekt të veçantëme ndërlidhje jolineare.Pra, heperteksti shfrytëzon të dhënat, tekstin dhe grafikën, sielemente të veta. Të gjitha burimet e ndryshme të informacionitjanë të lidhura së bashku ashtu që shfrytëzuesi me lehtësi kalonprej njërit në tjetrin.Teskti normalHipertekstiLINEARFig.1.5 Hiperteksti si ndërlidhje e teksteve të ndryshme jolineareqë i lidhë subjekti i përbashkëtDokumentet hipertekst mund të jenë statike (të përgatituradhe të ruajtura paraprakisht) ose dinamike (që ndryshojnëkontinualisht sipas kërkesave dhe hyrjeve të shfrytëzuesit), përdallim nga teksti klasik i cili është tekst linear.

8Bazat e multimedias1.2.1.HipermediaHipermedia është term të cilin e ka krijuar gjithashtu TedNelsoni dhe paraqet zgjerim logjik të termit hipertekst. Tehipermedia shfrytëzohen, përveç tekstit dhe grafikëve, edhe audiodhe video incizimet si dhe hiperlinkat për krijimin e një mediumi tëpërgjithshëm jo-linear të informacionit. Pra, hipermedia ështështrirje e hipertekstit i cili përkrah grafikën, zërin dhe videoelementet si shtesë elementeve të tekstit.Hiperteksti dhe hipermedia janë koncepte e jo produkte.Këto të dyja paraqesin tip të veçantë të sistemit të të dhënave, në tëcilin objektet (teksti, fotografitë, muzika, programet etj. etj), mundtë lidhen në mënyrë kreative me njëra tjetrën. Kur të selektohet njëobjekt, mund të shihen të gjitha objektet tjera që janë të lidhura mete. Mund të kalohet nga një objekt në tjetrin, edhe pse ata mund tëkenë forma shumë të ndryshme.GrafiqetTingujtTekstiIFig.1.6 HipermediaPër shembull, gjatë leximit të ndonjë dokumenti mbi Mozartin, mund të klikohet në frazën Koncerti për violinë në A maxhore,ku mund të paraqiten notat e shkruara ose edhe prekje në violinë,

Bazat e multimedias9të startoni ekzekutimin e incizimit të vet koncertit. Duke klikuar nëemrin Mozart mund shfaqen ilustrime të ndryshme në ekran. Ikonatqë selektohen për shikimin e objekteve përcjellëse quhen hiperlinkose thjeshtë susta.Një shembull klasik i multimedias është World Wide Web,si sistem interaktiv, ndërsa shfaqja jo-interaktive kinematografikeështë një shembull standard i hipermedias për shkak të mungesëssë hiperlinkave.Sistemi i parë hipermedial ka qenë Aspen Movie MAp.Shumica e hipermediave bashkëkohore shpërndahen përmes faqeveelektronike nga sisteme të shumëllojshme.1.2.2.Çka është Multimedia?Termi multimedia, si koncept më i gjerë se hipermedia,mund të shfrytëzohet për përshkrimin e prezantimeve lineare jointeraktive si dhe hipermedianë.Fig.1.7. Sistemet multimediale

Bazat e multimedias10Multimedia është më tepër se një medium konkurrent iprezantimit (për shembull në CD, ROM ose ueb faqe). Edhe pseimazhet janë medium tjetër nga teksti, me multimedia zakonishtnënkuptohet kombinimi i tekstit, zërit, dhe/ose videos meanimacion. Në multimedia kryesisht përfshihen: Teksti dhe zëri Teksti, zëri dhe imazhet e animuara grafike Teksti, zëri dhe imazhet video Video dhe zëri Në situata të gjalla, folësi së bashku me zërin, fotografitë dhevideonDokumentet mund të shtypen ose skenohen në formatelektronik me të cilat lehtë manipulohet duke ja ndryshuar lehtëprapavinë, stilin dhe madhësinë e fonteve etj. Këto dokumentemund të përmbajnë informata grafike dhe fotografi, të cilat mund tëdigjitalizohen dhe të shndërrohen si bitmap ose vizatime vektoriale.Për ta mbështetur informacionin tekstual mund të përdoret edheanimacioni.Sistemet kompjuterike janë zhvilluar më së shumti nëshfrytëzimin e të dëgjuarit dhe të shikuarit për ndërlidhje në mes tëbotës digjitale dhe analoge. “Multimedia “ është e definuar siinformacion tekstual dhe audio-vizual i cili mund të prezantojinformacionin në bashkëveprim me audiencën.