Kinh Giải Thâm Mật HT. Thích Trí Quang Dịch Giải

Đoạn này nói về chúng đại thanh văn, 1 trong 2 chúng người ngheGiải thâm mật. Hãy chú ý ở chỗ đoạn này không nói những sở trườngcủa Thanh văn mà quan trọng nhất là "sở tác dĩ biện, bất thọ hậu hữu",cho thấy kinh này không đề cao Thanh văn định tánh là các vị chỉ "đãiđắc kỷ lợi". Thanh văn đoạn này nói là Thanh văn hướng đại, vớinhững đức tính liên hệ đại thừa.Chính Văn.Lại có chúng đại bồ tát từ các cõi Phật hội lại ở đây, toàn là nhữngvị đứng trong đại thừa, đi trong đại thừa, đối với chúng sinh thì lòng rấtbình đẳng, tách rời mọi sự phân biệt là có thể phân biệt và không thểphân biệt 16 , chế ngự các loại ma và thù địch, tách rời ý nghĩ củaThanh văn và Duyên giác, sống bằng sự vui thích mùi vị chánh phápquảng đại, vượt qua tất cả năm sự sợ hãi 17 , thuần nhất bước vào địa vịkhông còn thoái chuyển, thể hiện địa vị làm ngưng khổ não bức báchcho chúng sinh. Danh hiệu các vị thượng thủ là đại bồ tát Giải thâmnghĩa ý 18 , đại bồ tát Như lý thỉnh vấn, đại bồ tát Pháp dũng, đại bồ tátThiêển thanh tịnh tuệ, đại bồ tát Quảng tuệ, đại bồ tát Đức bản, đại bồtát Thắng nghĩa sinh, đại bồ tát Quan tự tại, đại bồ tát Từ thị, đại bồ tátMạn thù 19 .Lược Giải.Đoạn này nói về chúng đại bồ tát đến nghe kinh Giải thâm mật. Có10 câu nói về 10 phẩm chất vĩ đại.Nói Tâm Ly Ngôn Và Bất NhịChính Văn.---o0o--Phẩm hai: Thắng Nghĩa 20Vào lúc bấy giờ, ở trước đức Thế tôn, đại bồ tát Như lý thỉnh vấnhỏi đại bồ tát Giải thâm nghĩa ý: Tối thắng tử, nói các pháp bất nhị 21thì các pháp là những gì? tại sao lại bất nhị? Đại bồ tát Giải thâm nghĩaý trả lời đại bồ tát Như lý thỉnh vấn: Thiện nam tử, các pháp đại kháicó hai, một là hữu vi, hai là vô vi. Trong đây, hữu vi không phải hữu vivô vi, vô vi không phải vô vi hữu vi, (nên nói là bất nhị).

Đại bồ tát Như lý thỉnh vấn lại hỏi đại bồ tát Giải thâm nghĩa ý: Tốithắng tử, như thế nào gọi là hữu vi không phải hữu vi vô vi, vô vikhông phải vô vi hữu vi? Đại bồ tát Giải thâm nghĩa ý trả lời đại bồ tátNhư lý thỉnh vấn: Thiện nam tử, nói hữu vi thì đó là cái đức Bổn sư giảthiết; nếu là cái đức Bổn sư giả thiết thì cái ấy biến kế chấp trước vàngôn ngữ diễn tả 22 ; nếu là cái biến kế chấp trước và ngôn ngữ diễn tảthì cuối cùng chỉ là bao cách biến kế chấp trước và ngôn ngữ diễn tảchứ không phải chân thật, vì vậy mà không phải là hữu vi 23 . Nói vô vithì cũng sa vào ngôn ngữ 24 ; ngoài hữu vi vô vi mà nói gì chút ít đi nữathì cũng là như thế 25 . Thế nhưng không phải không sự thể mà có nóiphô; sự thể ấy là gì, là các thánh giả, bằng sự thấy biết rất thánh, táchrời ngôn ngữ nên thể hiện sự chánh biến giác (đối với pháp tánh); rồichính nơi pháp tánh tách rời ngôn ngữ ấy, các ngài muốn làm chongười khác cũng thể hiện chánh biến giác, nên giả thiết ngôn từ mà nóilà hữu vi 26 .Thiện nam tử, nói vô vi thì đó cũng là cái đức Bổn sư giả thiết; nếulà cái đức Bổn sư giả thiết thì cái ấy biến kế chấp trước và ngôn ngữdiễn tả; nếu là cái biến kế chấp trước và ngôn ngữ diễn tả thì cuối cùngchỉ là bao cách biến kế chấp trước và ngôn ngữ diễn tả chứ không phảichân thật, vì vậy mà không phải là vô vi 27 . Nói hữu vi thì cũng sa vàongôn ngữ 28 ; ngoài vô vi hữu vi mà nói gì chút ít đi nữa thì cũng là nhưthế 29 . Thế nhưng không phải không sự thể mà có nói phô; sự thể ấy làgì, là các thánh giả, bằng sự thấy biết rất thánh, tách rời ngôn ngữ nênthể hiện sự chánh biến giác (đối với pháp tánh); rồi chính nơi pháp tánhtách rời ngôn ngữ ấy, các ngài muốn làm cho người khác cũng thể hiệnchánh biến giác, nên giả thiết ngôn từ mà nói là vô vi.Lược Giải.Đoạn này nói thắng nghĩa (Tâm hay Như) thì ly ngôn và bất nhị.Chính Văn.Lúc ấy đại bồ tát Như lý thỉnh vấn lại hỏi đại bồ tát Giải thâmnghĩa ý: Tối thắng tử, như thế nào gọi là sự thể các thánh giả, bằng sựthấy biết rất thánh, tách rời ngôn ngữ nên thể hiện sự chánh biến giác(đối với pháp tánh), rồi chính nơi pháp tánh tách rời ngôn ngữ ấy, cácngài muốn làm cho người khác cũng thể hiện chánh biến giác, nên giảthiết ngôn từ mà hoặc nói là hữu vi, hoặc nói là vô vi? Đại bồ tát Giải

thâm nghĩa ý trả lời đại bồ tát Như lý thỉnh vấn: Thiện nam tử, như nhàảo thuật, hay đồ đệ của nhà ảo thuật, đứng giữa ngã tư, gom cỏ lá ngóigạch, và những vật liệu cùng việc, làm ra những ảo trạng tượng binh,mã binh, xa binh, bộ binh, ma ni, chân châu, lưu ly, loa bối 30 , bíchngọc, san hô, kho tàng tiền của, kho tàng thóc gạo. Những kẻ thuộcloại ngu đần, hiểu sai, không trí thức, thì thấy nghe những ảo trạng trêncác vật liệu rồi, nghĩ rằng những gì mình thấy nghe thật là tượng binhcho đến kho tàng thóc gạo., lại y như sự thấy nghe ấy mà cố chấp vàdiễn tả, cho rằng chỉ sự thấy nghe ấy là đúng, ai nói khác đi là dốt vàláo cả. Những kẻ như vậy sau đó rất cần quan sát lại. Còn những ngườithuộc loại không ngu đần, hiểu đúng, có trí thức, thì thấy nghe nhữngảo trạng trên các vật liệu rồi, nghĩ rằng những gì mình thấy nghe toànkhông thật tượng binh cho đến kho tàng thóc gạo., thế nhưng cónhững ảo trạng mê hoặc thị giác, nên tưởng đây là bản thân con voi vàđây là chi tiết trên bản thân ấy, cho đến tưởng đây là bản thân kho tàngthóc gạo và đây là chi tiết trên bản thân ấy 31 ; họ không y như sự thấynghe mà cố chấp và diễn tả, cho rằng chỉ sự thấy nghe ấy là đúng, ainói khác đi là dốt và láo cả. Nhưng họ muốn làm cho người khác cũngbiết sự thật như vậy nên cũng sử dụng ngôn từ. Những người như vậysau đó không cần quan sát nữa.Tương tự như vậy, những kẻ thuộc loại ngu phu, thuộc loại dị sinh, chưa được tuệ giác siêu việt thế gian của các vị thánh giả, thì khôngthể thấu hiểu pháp tánh tách rời ngôn ngữ của các pháp, nên thấy nghecác pháp hữu vi vô vi rồi, nghĩ rằng cái mình thấy nghe được đó quyếtđịnh thật là hữu vi vô vi, lại đúng như sự thấy nghe ấy mà cố chấp vàdiễn tả, cho rằng chỉ sự thấy nghe ấy là đúng, ai nói khác đi là dốt vàláo cả. Những kẻ như vậy sau đó rất cần quan sát lại. Còn những ngườikhông thuộc loại ngu phu, đã thấy chân lý của thánh giả, đã được tuệgiác siêu việt thế gian của thánh giả, thì thấu hiểu một cách đúng nhưsự thật về pháp tánh tách rời ngôn ngữ của các pháp, nên thấy nghe cácpháp hữu vi vô vi rồi nghĩ rằng cái mình thấy nghe được đó quyết địnhkhông thật hữu vi vô vi, thế nhưng có hành tướng 33 của sự phân biệt 34như ảo trạng mê hoặc tuệ giác 35 , nên có ý tưởng bản thân hữu vi vô vi,có ý tưởng chi tiết nơi bản thân hữu vi vô vi; nghĩ như vậy nên không ynhư sự thấy nghe mà cố chấp và diễn tả, cho rằng chỉ sự thấy nghe ấylà đúng, ai nói khác đi là dốt và láo cả. Nhưng họ muốn làm cho ngườikhác cũng biết sự thật như vậy nên cũng sử dụng ngôn từ. Nhữngngười như vậy sau đó không cần quan sát nữa.32

Ấy vậy, Thiện nam tử, trong sự thể này các vị thánh giả, bằng sựthấy biết rất thánh, tách rời ngôn ngữ nên thể hiện sự chánh biến giác(đối với pháp tánh), rồi chính nơi pháp tánh tách rời ngôn ngữ ấy, cácngài muốn làm cho người khác cũng thể hiện chánh biến giác nên giảthiết ngôn từ mà nói là hữu vi, nói là vô vi.Lược Giải.Đoạn này giải thích tại sao thắng nghĩa ly ngôn mà thánh giả cóngôn thuyết.Chính Văn.Đại bồ tát Giải thâm nghĩa ý muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nóinhững lời chỉnh cú sau đây.Pháp tánh bất nhịtách rời ngôn ngữmà Thế tôn nóithì rất sâu xa,không phải ngu phucó thể hiểu biết.Với pháp tánh ấy,những kẻ ngu phuthì bị mê hoặcvì sự ngu dốt,nên thích nắm lấyhai pháp y cứ 36 ,vận dụng ngôn từhý luận đủ cách.Họ thành những kẻthuộc nhóm bất định,hay còn hơn nữa.thuộc nhóm tà định,nên đã trôi lănở trong cái khổcủa sự sống chếtcực kỳ lâu dài;nay lại trái nghịchđối với tuệ giác

cùng với ngôn luậnrất là chính xác,nên trong vị laihọ phải sinh vàoloài bò loài dêcác loài tương tự.Lược Giải.Đoạn này dùng văn chỉnh cú mà trùng tuyên C1 trong B1 của A2.Nói Tâm Siêu Việt Tầm TưChính Văn.Bấy giờ đại bồ tát Pháp dũng thưa Phật: Kính bạch Thế tôn, phíađông cõi này, qua bảy mươi hai hằng sa thế giới hệ, có thế giới hệ tênĐủ tiếng khen lớn, đức Thế tôn giáo chủ hiệu Tiếng khen rộng lớn.Trước đây con từ cõi Phật ấy mà đến cõi này. Tại cõi Phật ấy, con từngthấy một nơi có bảy mươi bảy ngàn ngoại đạo, gồm cả các bậc thầy củahọ, cùng ngồi với nhau. Để nghĩ về sắc thái của thắng nghĩa các pháp,họ chung nhau bàn luận, cân nhắc, xem xét. Suy tầm khắp cả mà rốtcuộc họ không biết được thắng nghĩa của các pháp, chỉ có những cáibiết phức tạp, mâu thuẫn, bất định, nên họ chống nhau, cãi nhau, miệnglưỡi xuất ra giáo với lao mà đâm thọc nhau, quấy phá nhau, rồi họ giảitán. Lúc ấy con nghĩ riêng như vầy, sự xuất thế của các đức Thế tônthật rất hiếm có, bởi vì nhờ sự xuất thế ấy mà đối với cái thắng nghĩasiêu việt lĩnh vực tầm tư 37 vẫn có những người thấu suốt chứng ngộ.Đại bồ tát Pháp dũng kính bạch như vậy rồi, đức Thế tôn dạy ngài:Thiện nam tử, đúng như vậy, đúng như ông nói; đối với thắng nghĩasiêu việt tầm tư, Như lai đã chánh biến giác, chánh biến giác rồi Nhưlai nói rõ cho người.Lược Giải.Đoạn này nói mục đích và giá trị xuất thế của Phật: sự xuất thế ấylà để nói về thắng nghĩa, làm cho có người cũng chứng ngộ được thắngnghĩa ấy.Chính Văn.-

Pháp dũng, Như lai nói thắng nghĩa thì thánh giả tự chứng ngộ từbên trong, còn đối tượng tầm tư thì dị sinh chuyền cho nhau mà hiểubiết; thế nên, Pháp dũng, do điều này mà ông nên biết thắng nghĩa siêuviệt lĩnh vực tầm tư. Pháp dũng, Như lai nói thắng nghĩa thì tuệ giác vôtướng lĩnh hội, còn tầm tư thì chỉ biết đối tượng hữu tướng; thế nên,Pháp dũng, do điều này mà ông nên biết thắng nghĩa siêu việt lĩnh vựctầm tư. Pháp dũng, Như lai nói thắng nghĩa thì không thể nói phô, còntầm tư thì chỉ biết bằng nói phô; thế nên, Pháp dũng, do điều này màông nên biết thắng nghĩa siêu việt lĩnh vực tầm tư. Pháp dũng, Như lainói thắng nghĩa thì tuyệt hết mọi sự biểu thị, còn tầm tư thì chỉ biếtbằng sự biểu thị; thế nên, Pháp dũng, do điều này mà ông nên biếtthắng nghĩa siêu việt lĩnh vực tầm tư. Pháp dũng, Như lai nói thắngnghĩa thì tuyệt hết mọi sự tránh luận 38 , còn tầm tư thì chỉ biết bằng sựtránh luận; thế nên, Pháp dũng, do điều này mà ông nên biết thắngnghĩa siêu việt lĩnh vực tầm tư.Lược Giải.Đoạn này lấy 5 mặt mà nói thắng nghĩa siêu việt tầm tư.Chính Văn.Pháp dũng, nên nhận thức rằng, tựa như có kẻ suốt đời đã quen mùivị cay đắng, thì đối với mùi vị của mật và đường, kẻ ấy không thể tầmtư, so sánh, tin hiểu. Hoặc như những kẻ trong bao thì gian khẳng địnhdục vọng, lửa dục nung đốt, thì đối với cái vui siêu thoát tinh tế do từbên trong đã loại bỏ ngũ dục 39 , kẻ ấy không thể tầm tư, so sánh, tinhiểu. Hoặc như những kẻ trong bao thì gian khẳng định ngôn từ, ưathích ngôn từ hoa dạng của thế gian, thì đối với cái vui lặng thinh thánhthiện do sự yên tĩnh từ bên trong, kẻ ấy không thể tầm tư, so sánh, tinhiểu. Hoặc như những kẻ trong bao thì gian khẳng định sự biểu thị củathấy nghe hay biết 40 , ưa thích những sự biểu thị có tính thế gian 41 , thìđối với niết bàn toàn hảo do hủy diệt mọi sự biểu thị và cái thân ngũuẩn, kẻ ấy không thể tầm tư, so sánh, tin hiểu. Hoặc như những kẻ màtrong bao thì gian khẳng định về ngã sở, chiếm hữu và tránh luận, ưathích mọi sự tránh luận của thế gian, thì đối với sự không ngã sở,chiếm hữu và tránh luận của nhân loại ở đại lục Bắc câu lô, kẻ ấykhông thể tầm tư, so sánh, tin hiểu. Tương tự như vậy, Pháp dũng,những kẻ tầm tư thì đối với thắng nghĩa siêu việt cái biết của tầm tư, họkhông thể tầm tư, so sánh, tin hiểu.

Lược Giải.Đoạn này thí dụ về 5 mặt đã nói ở trên. Thí dụ mà cũng chỉ việc.Ngài Chân đế phối hợp

Chính Văn.- Còn đức Thế tôn thì tuệ giác cực kỳ trong sạch 8: hiện hành bất nhị 9, đạt đến vô tướng 10, đứng vào chỗ đứng của các đức Thế tôn 11, thể hiện tính bình đẳng của các Ngài, đến chỗ không còn chướng ngại 12, giáo pháp không thể khuynh đảo, tâm thức không bị cản trở, cái được