ÇËSHTJE TË KOMPETENCËS GJUHËSORE PËRMES TERMINOLOGJISË SË .
ÇËSHTJE TË KOMPETENCËS GJUHËSORE PËRMESTERMINOLOGJISË SË TEKSTEVE TË GJUHËS SHQIPE(ALTERTEKSTIT) NË ARSIMIN PARAUNIVERSITARAlbina PajoDorëzuarUniversitetit Europian të TiranësShkollës DoktoraleNë përmbushje të detyrimeve të programit të Doktoratës në ShkencaSociale, me profil Shkenca Komunikimi, për marrjen e gradës shkencore“Doktor”Udhëheqës shkencor: Prof. dr. Ali JashariNumri i fjalëve: 67 000Tiranë, Mars 2017
DEKLARATA E AUTORËSISË
ABSTRAKTIMёsimi i gjuhёs shqipe pёrmes teksteve mёsimore nё arsimin bazё ёshtё mjeti kryesorpёr formimin e nxёnёsve dhe pajisjen e tyre me kompetencat kryesore gramatikore ekomunikative. Gjuha shqipe nё shkollё pёrbёn njё ndёr lёndёt bazё nёpёrmjet sё cilёsnxёnёsit marrin formimin gjuhёsor duke pёrvetёsuar njohuritё bazё nga disiplinatpёrkatёse si, fonetika, morfologjia, sintaksa, leksikologjia etj. Objekt i studimit nё kёtёpunim dotoral janё pikёrisht tekstet mёsimore tё gjuhёs shqipe tё arsimit bazё klasa IIIX, e konkretisht termat dhe konceptet gjuhёsore tё pёrdorura nё to. Pёr tё parёsaktёsinё e tyre kemi bёrё analizё pёrqasёsё mes termave dhe shpjegimit koncepor tёtyre tё gjetura nё tekstet mёsimore dhe gjegjёseve tё tyre nё vepra kodifikuese tё gjuhёs.Nёpёrmjet testeve tё kontrollit tё zhvilluara nё shkollat 9-vjeçare tё qarkut tё Korçёskemi parё se si termat dhe pёrkufizimet e pasakta apo tё formuluara gabim ndikojnё nёkompetencёn gjuhёsore dhe gramatikore te nxёnёsve. Nxёnёsit, nёpёrmjet mёsimit tёgjuhёs amtare nё shkollё nga tekstet, duhet të dijë të përdorë drejt e saktë gjuhën,sistemin gramatikor të saj, përmes termave dhe koncepteve sipas disiplinave, si dheduhet tё fitojё aftёsi tё tё shprehurit, tё komunikimit efektiv e tё dobishёm në jetën epërditshme, duke i dhёnё kuptim tё menduarit nёpёrmjet ligjёrimit gojor dhe atij tёshkruar.Studimi mbёshtetet mbi disa teori tё zhvillimit tё gjuhёs qё nё kohёt mё tё vjetra e derimё sot si teoria strukturaliste,teoria gjenerativiste, teoria e relativitetit nё gjuhё,gramatika universale, lidhja e gjuhёs dhe mendimit etj, duke sjellё kёshtu nё vёmendjendihmesat teorike tё studiuesve tё shquar nё fushёn e gjuhёsisё. Njёherazi, punimipërmes shqyrtimit të literaturës, nxjerr në dukje arritjet e terminologjisë botërore në
përgjithësi, shkollat, autorët kryesorë të tyre, etapat e zhvillimit të saj deri në ditët tona,si dhe zhvillimin e terminologjisë shqiptare, etapat e ecurisë së saj dhe veprat kryesoretё terminologjisё kombёtare. Pra, argumenti thelbёsor i kёtij punimi doktoral mbёshtetetnё idenё kryesore se arritjet mё tё shёnuara tё shkencёs gjuhёsore shqiptare duhet tёjenё baza e duhur shkencore e tё gjitha dijeve tё njёsuara qё duhet tё marrin nxёnёsitpёrmes teksteve tё gjuhёs shqipe nё shkollat tona, tekste tё cilat duhet tё realizojnёformimin gjuhёsor, aftёsitё shprehёse e komunikative tё nxёnёsve tё kl II-IX.Fjalёt kyçe; tekste mёsimore, gjuha shqipe, kompetencat, terminologjia gjuhёsore,konceptet.
ABSTRACTTeaching “Albanian language” through textbooks in Pre-tertiary Education is the mainmeans of equipping pupils/students with the necessary knowledge and providing themwith the basic grammatical and communicative competences. “Albanian language”constitutes one of the main subjects by means of which pupils/students acquirelinguistical formation through gaining basic knowledge in its relevant disciplines:phonetics, morphology, syntax, lexicology, etc.The study object of this paper are Albanian language textbooks of the Pre-tertiaryEducation for grades II-IX, namely the linguistic terms and concepts employed in them.With the view of studying their accuracy, a comparative analysis between the terms andtheir definition on the textbooks, as well as their respective ones present in linguisticcodification books has been conducted. Through diagnostical tests carried out in thesecondary schools of the region of Korça, it has been found that the inaccurate termsand definitions considerably affect the linguistic and grammatical competence of thelearners. The pupils/students are expected to use the language within the norms ofAlbanian language taught in the textbooks. Thus, not only are they expected to makecorrect sentences by being based on its grammatical system and the terms and conceptsunder the respective disciplines, but also they are supposed to gain effective and usefulspeaking and communicative skills of everyday life, hence, making sense to the processof thinking by means of spoken and written language.The study relies on some theories on the development of the language from itsbeginning till our times like: the structuralist theory, generativist theory, the theory oflinguistic relativity, universal grammars, the relationship between language and thought,etc. bringing into focus, in this way, the theoritical contributions of prominent
researchers in the field of linguistics. Moreover, by means of literature review, thisstudy highlights the worldwide terminology achievements in general, schools, theirleading authors, the stages of its development to our days, as well as the development ofAlbanian terminology, the stages of its progress and the most prominent works ofnational terminology. Therefore, the essential argument of this study relies on the mainidea according to which the most important accomplishements of Albanian science oflinguistics need to be the appropriate scientific foundation for the entire integratedknowledge that pupils/students receive at school through textbooks, which, on the otherhand, should provide them with the right linguistic formation and with adequateexpressive and communicative skills.Key words: textbooks, Albanian language, competences, linguistic terminology,concepts
PËRMBAJTJA E LËNDËSKAPITULLI I: HYRJA . 11.1.Paraqitja e problemit . 11.2. Objekti i studimit . 21.3. Objektivat e studimit . 41.3. Metodologjia e punimit, hipoteza, pyetja kёrkimore . 6KAPITULLI 2:NJË VËSHTRIM MBI ZHVILLIMIN E GJUHËS SI SHKENCË . 142.1. Zhvillimi i gjuhës dhe terminologjia e saj në Greqinë e Lashtë. 152.2.Gjuha dhe terminologjia e saj në Mesjetë . 182.3.Terminologjia gjuhësore në Rilindje . 202.4.Zhvillimi i gjuhësisë dhe terminologjisë gjuhësore pas Rilindjes. 242.5. Gramatika indiane, termat, rregullat bazë të saj . 272.6. Gjuhësia historike krahasuese dhe zhvillimi i teorive gjuhësore në shekullin XIX. 312.7. Terminologjia dhe teoritë gjuhësore gjatë shekullit XX . 342.8.Gjuhësia gjenerative në gjysmën e dytë të shekullit XX . 372.9.Gjuha dhe mendimi . 393.1. Historik i shkurtër për terminologjinë . 453.2. Terminologjia moderne, zhvillimet kryesore të saj . 483.3. Tre shkollat kryesore të terminologjisë moderne . 503.4. Disa përkufizime për termin dhe terminologjinë . 523.5.Terminologjia, lidhjet e saj me disiplina të tjera . 563.5.1. Lidhja e terminologjisë me gjuhën, gjuhësinë e aplikuar . 583.5.2. Lidhja e terminologjisë me komunikimin dhe komunikimin e specializuar 593.5.3. Koncepti dhe termi, marrëdhëniet mes tyre. 623.6. Si formohen termat . 64KAPITULLI IV: VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM MBI TERMINOLOGJINËGJUHËSORE SHQIPTARE . 684.1. Termat e krijuar në periudhën e Rilindjes Kombëtare . 704.2. Kontributi i Aleksandër Xhuvanit në terminologjinë shqiptare . 764.3. Zhvillimi i terminologjisë gjuhësore në gjysmën e dytë të shekullit XX . 80
4.3.Veprat kodifikuese për terminologjinë e shkencave të ligjërimit dhe mënyra eformimit të saj . 834.4. Dukuri që lidhen me krijimin, përkufizimin dhe përdorimin e termave në tekstet egjuhës shqipe . 924.5. Rrugët e formimit të termave gjuhësorë që gjenden në tekstet e gjuhës shqipe . 944.5.1.Termat – togfjalësh dhe vendi i tyre në tekstet e gjuhës shqipe . 964.5.2. Raporti midis termit shqip dhe atij të huaj në tekstet e gjuhës shqipe, kl II- IX. 994.5.3. Dukuri të sinonimisë, polisemisë, homonimisë në terminologjinë e tekstevetë gjuhës shqipe . 1014.5.3.1. Polisemia- homonimia . 1024.5.3.2. Sinonimia . 1054.5.3.3. Antonimia . 1074.6. Kompetenca gjuhësore dhe komunikative, përvetësimi i koncepteve gjuhësorenga nxënësit . 1094.6.1. Vështrim i përgjithshëm mbi kompetencën . 1094.6.2. Përbërësit e të mësuarit të gjuhës . 1144.6.3. Mësimdhënia e gjuhës me bazë kompetencat, metodat kryesore . 1164.6.4. Disa parime metodologjike të të mësuarit komunikativ të gjuhës . 1174.7. Të mësuarit me kompetenca në lëndën e gjuhës shqipe dhe përvetësimi i tyre . 119KAPITULLI V: TERMINOLOGJIA GJUHËSORE SIPAS SISTEMEVE DHENËNSISTEMEVE (SHQYRTIM PËRQASËS) . 1215.1. Standardet e përmbajtjes dhe të arritjeve për gjuhën shqipe në shkollë . 1235.2. Alterteksti, “zgjedh ai që e përdor” . 1245.3. Fonetika dhe terminologjia e saj në tekstet shkollore, kl. II-IX . 1285.4. Morfologjia dhe terminologjia e saj në tekstet mësimore . 1315.4.1.Emri, përkufizimi terminologjik i tij . 1345.4.2. Mbiemri, përkufizimi terminologjik i tij . 1375.4.3. Folja, përkufizimi terminologjik i saj . 1395.4.4. Ndajfolja, shpjegimi konceptor i saj në tekstet mësimore . 1445.4.5.Përemri, përkufizimi i tij në tekstet mësimore. 1465.4.6. Numërori, përkufizimi i tij terminologjik në tekstet mësimore . 1495.4.7. Lidhëza, shpjegimi i saj konceptor . 151
5.4.8. Parafjalët, pjesëzat, pasthirmat, përkufizimet e tyre në tekste. 1545.5. Fjala dhe përbërësit e saj, në tekstet mësimore . 1575.6.1. Gjymtyrët kryesore, kryefjala dhe kallëzuesi, përkufizimi i tyre në tekste . 1625.6.2.Gjymtyrët e dyta të fjalisë, kundrinori, llojet e tij. 1665.6.4. Përcaktori, ndajshtimi, përkufizimi në tekste . 1715.6.5. Fjalia, përkufizimi i saj në tekste . 1745.7.1. Antonimet, sinonimet, përkufizimi i tyre në tekstet e gjuhës shqipe . 1815.7.2.Homonimet, trajtimi i tyre në tekstet mësimore . 184KAPITULLI VI. ANALIZA E TË DHËNAVE . 1916.1. Si u zhvillua testi . 1926.2. Vlefshmëria e testit . 1946.3. Analiza e përgjigjeve për çdo pyetje . 199PËRFUNDIME . 238REKOMANDIME . 246SHTOJCA . 249LISTA E REFERENCAVE / BIBLIOGRAFIA . 255
LISTA E TABELAVE OSE DIAGRAMEVE
KAPITULLI I: HYRJA1.1.Paraqitja e problemitMёsimi i gjuhёs shqipe nё shkollёn tonё vlerёsohet si element kyçe mjaft irёndёsishёm i formimit tё nxёnёsit, i aftёsive shprehёse e komunikative tё tij. Fëmijëtnjihen dhe mësojnë gjuhën amtare qysh në moshë të hershme e më pas në shkollëpërmes teksteve mësimore. Gjuha është një repertor fjalësh, domethënë prodhimeshtingullore (ose shkrimore), nga të cilat çdonjëri i përgjigjet një realjeje (Martinnet.,2002, p. 30).Në aspektin shoqëror gjuha përdoret si mjeti kryesor i komunikimit dhe ibashkëveprimit njerëzor, çka do të thotë se përvetësimi i saj është një domosdoshmëri.Komunikimi njerëzor e shfaq gjithë origjinalitetin e vet kur bëhet nëpërmjet gjuhës.Pavarësisht se sot ka mjaft mjete të tjera komunikimi, ato nuk kanë as qëndrueshmërinëas lashtësinë, prej të cilave përfiton gjuha e nyjëtuar (Baylon & Mignot, 2004, p. 71).Komunikimi nё gjuhёn amtare ёshtё njё nga tetё kompetencat themelore me tё cilatpajiset nxёnёsi nё arsimin parauniversitar. Kёsisoj qёllimi i mёsimit tё gjuhёs amtare nёarsimin parauniversitar ёshtё i pёrcaktuar nё ç do program lёndor sipas klasave dheniveleve tё arsimit. Duhet theksuar se, tradicionalisht mësimi i gjuhës shqipe nëshkollën shqiptare është mbështetur në përvetësimin e gramatikës dhe rregullave të sajsipas disiplinave (fonetikë, morfologji, sintaksë, leksikologji, etj) dhe nxënësve ukërkohej përvetësimi rigoroz i tyre. Kjo mënyrë e të mësuarit të gjuhës e cila kishtekarakter të theksuar skematik, tashmë është zëvendësuar me metoda e mjetebashkëkohore, të cilat kultivojnë te nxënësit aspektin praktik e përdorimor të gjuhës nëaktivitetin e tyre të përditshëm. Tekstet mësimore të gjuhës shqipe janë mbështetur nëtraditën e teksteve të hartuara nga rilindasit tanë, të cilët dhanë një ndihmesë të vyer në1
këtë fushë, duke shërbyer si bazë e shëndoshë shkencore por edhe kombëtare për tëardhmen.1.2. Objekti i studimitObjekt i analizёs nё punimit tonё doktoral është dhënia e termave gjuhёsore në tekstete gjuhёs shqipe tё arsimit parauniversitar, kl II-IX nё periudhёn kohore 2005-2010,sipas sistemeve e nёnsistemeve tё gjuhёs. Puna jonё kёrkimore është kufizuar nёtekstet e kёsaj periudhe pёr dy arsye:E para, kjo periudhё pёrkon me futjen e altertekstit, reformё qё mundёsoi procesindecentralizues tё pёrzgjedhjes sё teksteve. Nё kёtё periudhё, jo vetёm mёsimi i gjuhёsamtare, por edhe i lёndёve tё tjera kaloi nё njё sistem tё decentralizuar, ku pёr çdo lёndёofrohen disa tekste konkuruese. Në këto kushte, zbatimi i reformës së Altertekstit qyshnë vitin 2005, solli një numër mjaft të madh tekstesh për çdo lëndë, ku përveç arritjevedhe risive u vërejtën edhe probleme. Numri mjaft i madh i teksteve mësimore qëprodhoi reforma “Altertekst”, vështirësoi mjaft përzgjedhjen nga ana e komisioneve tëngritura nëpër shkolla. Si rezultat i mosfunksionimit si duhet të procedurave përhartimin e më pas përzgjedhjen e teksteve, në shkolla mbërritën tekste me një sërëproblemesh të përmbajtjes, të gjuhës së vështirë e të pakuptueshme të përdorur në to , tëmangësive shkencore e pasaktësisë së termave të përdorur si dhe shpjegimit të duhurkonceptor të tyre në përputhje me moshën dhe veçoritë psikofizike të nxënësve.Pavarësisht se tekstet zgjidheshin nga mësuesit e lëndës së gjuhës shqipe në shkollë,atyre u lihej shumë pak kohë për ta studiuar atë. Tekstet që përzgjidheshin nuk upilotuan paraprakisht për saktësinë shkencore dhe metodike të tyre.Pavarёsisht se alterteksti nxiti konkurencёn e botimeve shkollore, vlerёsimi i tekstevemёsimore, konsiderohet si njё pikё e dobёt e reformёs sepse ky vlerёsim ndikohej nga2
njё sёrё faktorёsh si: profesionalizmi i vlerёsuesve tё teksteve, ndikimi i shtёpivebotuese, pёrzgjedhja e nxituar nga ana e komisioneve nёpёr shkolla etj. Ky proces uofroi nxёnёsve tekste tё ndryshme pёr secilёn klasё, ku u vunë re edhe problemet tёshumta, tё cilat u bёrё objekt i kёrkimit tonё.E dyta. Nё kёtё periudhё u hartuan planet, programet dhe tekstet e gjuhёs shqipe tёintegruara me atё tё letёrsisё. Nxёnёsve iu ofrua njё tekst i vetёm i quajtur, GjuhaAmtare, i cili synonte ndёrthurjen e njohurive tё gjuhёs shqipe me njohuritё nё lёndёn eleximit letrar dhe letёrsisё. Ky konceptim bashkёkohor i teksteve ndikoi pozitivisht nёformimin gjuhёsor e letrar tё nxёnёsve tё klasave II-IX, duke aftёsuar nxёnёsit mё tepёrnё aspektin e respektimit tё rregullave gramatikore e tё zbatimit tё standardit, si dhe nëaftësimin e tyre në të lexuar, të shkruar dhe në komentin e analizën e pjesëve tëndryshme letrare. Por, nga vёzhgimi dhe analiza qё u kemi bёrё teksteve tё gjuhёsshqipe, pёrzgjedhja e tё cilave ёshtё bёrё me metodёn rastёsore, kemi vёrejtur se pёrveçarritjeve shkencore nё formulimin e termave gjuhёsorё dhe koncepteve nga klasa nёklasё, ka edhe probleme tё karakterit shkencor e metodik tё tyre.Pёrveç mbushullisё sё termave, ngarkesёs konceptuale tё tyre, ne kemi veçuarpёrkufizime tё llojllojshme pёr tё njёjtin term, çka ёshtё njё problem serioz nё kёtotekste. Nga hulumtimet e bёra nё kёto tekste, termat gjuhёsorё nё disiplina tё ndryshmesi: morfologji, sintaksё, fonetikё, leksikologji etj., jepen njёri pas tjetrit e jo nё mёnyrёtё shkallёshkallёshme sipas nivelit tё çdo klase, e rrjedhimisht ato nuk pёrvetёsohengradualisht nga nxёnёsit nё mёnyrё qё ata tё krijojnё njё bazё tё qёndrueshmenjohurish, tё cilat tё mund tё plotёsohen e tё pasurohen nga klasa nё klasё. Nxёnёsveherё herё u ofrohen koncepte e terma tё cunguara, herё-herё tё tejmbushura meinformacion tё panevojshёm , madje tё ndёrtuara e konceptuara gabim.3
Tёrёsia e problemeve qё po marrim nё shqyrtim nё kёrkimin tonё doktoral ka tё bёjёme pёrdorimin e termave gjuhёsorё nё kёto tekste, tё cilat pёr nga saktёsia shkencorenuk pёrputhen me gjegjёset e tyre nё veprat kodifikuese tё gjuhёs shqipe e pёr rrjedhojёndikojnё nё aftёsitё pёr tё zotёruar kompetencat gjuhёsore e komunikative tek nxёnёsi,e pёr t’i pёrftuar ato gjatё pёrvetёsimit tё lёndes sё gjuhёs amtare nё shkollё. Nxёnёsi,nёpёrmjet mёsimit tё gjuhёs amtare nё shkollё nga tekstet, duhet të dijë të përdorë drejte saktë gjuhën, sistemin gramatikor të saj, përmes termave dhe koncepteve sipasdisiplinave, si dhe duhet
Gjuha shqipe nё shkollё pёrbёn njё ndёr lёndёt bazё nёpёrmjet sё cilёs nxёnёsit marrin formimin gjuhёsor duke pёrvetёsuar njohuritё bazё nga disiplinat pёrkatёse si, fonetika, morfologjia, sintaksa, leksikologjia etj.
3 Abstrakti Në këtë punim tema është për fjalët dhe mënyrat e formimit të tyre në zonën e Lipovecit.Të folurit dhe leksiku i një krahine të veçantë, paraqet një tërësi trajtash dhe varietetesh të të folurit. Shumë elemente të formimit gjuhësor në këtë rajon janë pëfituar, në rrjedhën e e natyrshme të praktikës së formimit gjuhësor, por që kanë dallim me .
Independent Personal Pronouns Personal Pronouns in Hebrew Person, Gender, Number Singular Person, Gender, Number Plural 3ms (he, it) א ִוה 3mp (they) Sֵה ,הַָּ֫ ֵה 3fs (she, it) א O ה 3fp (they) Uֵה , הַָּ֫ ֵה 2ms (you) הָּ תַא2mp (you all) Sֶּ תַא 2fs (you) ְ תַא 2fp (you
i7j "irles gnat :cl Tc 3" :rzeiins t:,rs 11 01 follo i g O\ IS C)TS oC the Rzg1st-y 3% :,erren: an :he !i a-v Y "rifcct h rB. why appro\ ecl by 112 JL'I) "LITz T; of Commerce S sc:ioais 3 1 (cll rls) .k (I \ t srtcl ul r:g kpend x ";), 3 1 f dji.ii), 7 I . and 7.3, wkch :ex- s.
Integrity inspection, American Petroleum Institute (API), Steel Tank Institute (STI), Magnetic Flux Leakage (MFL), Ultrasonic Testing (UT), National Fire Protection Association (NFPA). WHAT IS AN INTEGRITY INSPECTION An integrity inspection of a container(s) is a system designed to be sure that a container would not fail under normal operating conditions. In this application, it generally .
(e.g. those holding a BTEC at level 3 and 1 A level) and then enrolling in a first degree qualification. The A level route has historically been the traditional pathway to university for secondary school pupils, but a full BTEC level 3 is notionally equivalent to two A levels and it is now an alternative route into higher education. Admission .
colored pencil start to draw a hair and this way to shape the face drawing around them with black. Draw the area under her eye with Peach colored pencil and also draw the shadow of the false eyelashes. For the shadow of the bang use more brown nuances and Peach because the light falls differently
Kenyataan Sebutharga . 3 .3 Jadual 2 - Arahan kepada Penyebutharga 5 4 Lampiran A : Syarat-Syarat Am : 9 5 Lampiran B - Syrat-Syarat Khas 13 6 Lampiran C . Syarat-Syarat Tambahan . 15 7 Lampiran D - Keterangan Mengenai Penyebutharga 16 8 Lampiran E : Surat Akuan Penyebutharga : 19 9 Lampiran F - Jadual Tawaran Harga 21 10 Lampiran G . Jadual Penentuan Spesifikasi Teknikal
2 Instant Pot Recipe Book By Karen Petersen of 365 Days of Slow Cooking If you know me, you know I love my slow cooker. So it may surprise you that I’ve put together a recipe
